ماوەیەكە لە ڕێگای رۆكێت و پێرێ شەویش لە ڕێگای فڕۆكەی درۆنەوە هێرشكرایە سەر هەولێر، ئەو هێرشە بەردەوامانە لە ماوەیەكی كەمدا واتای ئەوەیە هەولێر خەریكە دەبێتە گۆڕەپانێكی شەڕی نوێ و لە چوارچێوەی ململانێیەكی جیهانی و قۆناغێكی هەستیار و یەكلاییكەرەوە سەنتەر دەگرێت!
بۆچی هەولێر دەكرێتە گۆڕەپانی شەڕ. یاخود بە واتایەكی تر ئایا قۆناغێكی تر لە ململانێیە جیهانیەكان دەستیپێكردووە، كە هەولێر لەو ململانێیەدا دەكرێتە گۆڕەپانی شەڕێكی نوێ؟
ئەوەی لە هەولێر دەگوزەرێت ڕەهەندێكی جیهانی و هەرێمی هەیە و دەرهاویشتەی ئەو گۆانكاریانەیە، كە لە هاوسەنگی هێزی جیهانی هاتۆتە ئارا و دێتە ئارا.
ئەگەر لە ڕوانگەیەكی جیۆستراتیژی و فراوانە سەیری ئەو ناوچە هەستیارانەی ئۆراسیا بكەین، كە هۆكاری گرنگ و یەكلاییكەرەوەن لە ململانێیە جیهانیەكان!. بۆ سەرلەنوێ داڕشتنەوەی سیستەمی جیهانی، بۆمان دەردەكەوێت هەموو ئەو ناوچانە لە گرژیەكی ترسناكدان و ئەگەر هەر هەڵەیەكی بچووك لە ئیدارەدانی ئەو ململانێیە بكرێت، ڕەنگ بێت شەڕێكی جیهانی لێبكەوێتەوە، كە تەڕووشك بەیەكەوە بسوتێنێت.
بۆئەوەی بە وردی لەو شرۆڤەكردنە تێبگەین، بە كورتی ئاماژە بۆ ئەو گۆڕانكاریانە دەكەم، كە لە ماوەی 30 ساڵی ڕابردوودا بەسەر سیستەمی جیهانی داهاتووە.
دوای ڕووخانی بلۆكی ڕۆژهەڵات، كە سیستەمی تاكجەمسەری تیادا ڕاگەیەنرا و ئەمریكا خۆی وەك براوەی شەڕی سارد پێناسە كرد، دوای ئەوە لە ساڵی 2002 ئەفغانستان و لە ساڵی 2003 ڕاستەوخۆ ئێراقی داگیركرد، دوای ئەوە لە ڕێگای سودوەرگرتن و بەكارهێنانی ئەوەی پێی دەگوترێت بەهاری عەرەبی، لە باكوری ئەفریقاوە ئەو ڕژێمانەی ڕوخاند، كە دەكەوتنە مەداری سۆڤیەتی پێشوو و وەك میسر و لیبیا و پاشان بەرەو سوریا هات، كە بنكەیەكی گرنگی سۆڤیەت بوو لەسەر دەریای سپی ناوەڕاست، تاكە پێگەی ڕوسیا بوو، كە لەسەر ئەو دەریایە بۆی مابوەوە.
بەم چەشنە ئەمریكا هەوڵیدەدا لە سنورەكانی باشورەوە ڕوسیا ئابڵوقە بدات، شانبەشانی ئەمەش لە ڕێگای هاوپەیمانی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ) وە دەیویست لە ڕێگای چەند پڕۆژەیەكی ستراتیژیەوە، لەوانە هاوبەشی ڕۆژهەڵات، خۆی بگەیەنێتە بن دیوارەكانی ڕوسیا، ئەم هەڵوێستەش بەردەوام بوو، تاوەكو لە ساڵی 2008 ڕوسیا پەلاماری گورجستانی داو هێڵی سوری بۆ ئەمریكا و هاوپەیمانی ناتۆ دانا، بەڵام ئەو ململانێیە بەردەوام بوو، تاوەكو لە ساڵی 2013 هەوڵەكانی ناتۆ گەیشتە ئۆكرانیا و لە لوتكەی ڤیلیزۆسی ناتۆ (2013) قسە لەسەر ئەوە كرا، ئۆكرانیا ڕێكەوتننامەی هاوبەشی ڕۆژهەلات ئیمزا بكات و دواتر ببێتە ئەندام لە هاوپەیمانی ناتۆ، ئەمە وایكرد ڕوسیا ڕاستەوخۆ لە ساڵی 2014 نیمچە دورگەی كریما (قرم) بە وڵاتەكەی بلكێنێتەوە، پاشان پەڕیەوە بۆ سوریا و لە ساڵی 2015 خۆی لە سوریا هەڵقورتاند، بەمەش هاوسەنگییەكە لە بەرژەوەندی ڕوسیا شكایەوە و گەڕانە دواوەی ئەمریكا بە شێوەیەكی بەرچاو دەستیپێكرد و گەڕێكی تر لە شەڕی ساردی نوێ دەستیپێكردەوە.
ئەو ململانییانە لە هەموو شویِنیِك بەردەوام بوو، وادیارە ئێستا قۆناغی دووەمی هەڵمەتی بەرەی هاوپەیمانی ڕوسی دەستیپێكردۆتەوە و دەیانەویت بە یەكجاری ئەمریكا لەو ناوچەیە دوور بخەنەوە، بۆیە دەبینین لە ئۆكرانیا، كە دەكاتە دەروازە ڕوسیا بۆ ئەوروپا و لە تایوان و لە ناوچەی كەنداو لە ڕۆژئاوا و باشوری كوردستانیش خەریكە گرژییەكان گەرمتر دەبن و ململانێیەكان چڕتر دەبێتەوە.
هێندەی پەیوەندی بە كوردستانەوە هەیە، دیارە ناوچەی سەوز كەوتۆتە ژێر كۆنتڕۆڵی ئێران، ئێرانیش هاوپەیمانیكی نزیكی ڕوسیایە لە شەڕی ئەمریكا، هەولێریش كەوتۆتە ژێر هەژموونی توركیا، ئەویش وەك ئەندامێك لە ناتۆ دەبێت پاڵپشتی هەولێر بكات، بەڵام دۆخەكە لێرەدا ڕێك پێچەوانەیە، توركیا لە ڕێگای ڕوسیا و ئێرانەوە دەیەوێت هەولێر بكاتە گۆڕەپانی شەڕ و بۆ ئەوەی هەردوو هەرێمی كوردی لە باشور و ڕۆژئاوای كوردستان لەناو بەرێت!
كەواتە ئێستا هەولێر و قامیشلۆ، بوونەتە، یاخود خەریكە دەكرینە چوارگۆشەی قەیرانەكان و ئەگەری ئەوەی هەیە شەڕی گەورەی تیا دابگیرسێت، توركیا دەیەوێت، ئەو دەرفەتە بقۆزێتەوە و پەلاماری ڕۆژئاوای كوردستان بدات، لە دواجاردا ئەگەر ئەمریكا وەك چەند ساڵی پێشوو گڵۆپی سەوزی بۆ دابگیرسینێت و بەرامبەر مانەوەی توركیا لە هاوپەیمانی ناتۆ سازش لەسەر مەسەلەی كورد بكات، ئەو كاتە شەڕەكە بە تەنیا دژی كورد دەبێت و زەرەرمەندی یەكەمیش لێی كورد دەبێت.
لەبەرئەوەی ئەمریكا ئەمریكا چیتر توانای ئیدارەدانی جیهانی نەماوە و دەیەوێت وەكو قۆناغی یەكەمی شەڕی سارد، لە ڕێگای هاوپەیمانەكانییەوە (توركیا) ئەو ناوچەیە لەژێر هەژموونی خۆی بهێڵیتەوە و ئاوی ڕووی خۆی بپارێزێت و ناوچەكە جێبهێڵێت، كە ئەمەش یەكێكە لە ئەگەرە بەهێز و ترسناكەكان، چونكە بە هەموو پێوەرەكانی هێز ئەمریكا لە پاشەكشەدایە، بۆیە ڕوودانی شەڕێك لە ڕۆژئاوای كوردستان ئەگەرێكی بەهێزە!
هێندەی پەیوەندی بەهەولێرەوە هەیە، ڕاستە وەك هاوپەیمانی توركیا خۆی نیشان دەدات و واتێدەگات كە توركیا دەیپارێزێت، بەڵام توركیا وەكو دەستكەوتیكی كورد سەیری ئەو هەرێمە دەكات نەك دەستكەوتی پارتی دیموكراتی كوردستان، بۆیە لە هەوڵی ئەوەدایە، كە بە هەر سازشكردنێك بێت و هەرچەندەی تێبچێت، ئەو هەرێمەش هەڵبوەشێنیتەوە، ئەگەر بۆی بلوێت ویلایەتی لەژێر دەسەڵاتی خۆی بهێڵێتەوە وەك ئەوەی ڕوسیا بەرامبەر نیمچە دورگەی كریما كردی و ئێستاش دەیەویت بەرامبەر كۆی ئۆكرانیای بكات، ئەگەر بۆشی نەلوا ئەوا بە ناوی یەكپارچەیی خاكی ئیراق، ئەگەر بەشێوەیەكی ڕەمزیش بێت بە ئیراقی بلكێنێتەوە، چونكە وەك دەیان و سەدان جار بەرپرسە توركەكان ڕاشكاوانە دەیڵێنەوە، ئەوان دژی هەر قەوارەیەكی كوردین ئەگەر لە ئەفریقاش بێت!.
لاوازبوونی پێگەی دەسەڵاتدارانی كوردی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هاتنە پێشەوەی مامەڵەكردن لەگەڵ ئێراق بە پلەی یەكەم لە ئێستادا، دەرواوه‌یه‌كه دەتوانین ئەو خویندنەوەی تیادا بسەلمێنین!.
د.كامەران مەنتك
