لوقمان غەفوور
ساڵی 2011 كاتێك لە*فرۆكەخانەی سلێمانییەوە بۆ ئەستەمبول گەشتم كرد لەوێشەوە دەچووم بۆ ئەنتالیا كە شارێكە دەكەوێتە سەر دەریای ناوەڕاست، لەگەڵ دابەزینم لەنێو فرۆكەخانەكە و دوای وەرگرتنی تكتی ئەنتالیا نزیكەی سەعاتێك چاوەڕوانی فرۆكەمان كرد، لەساتی نیشتنەوەی فرۆكەكە لەئەستەمبوڵ تا ئەوكاتەی سەركەوتم بۆ ئەنتالیا، ئەو پرسیارەم لەخۆمم دەكردەوە "PKK بەتەمای چییە؟ توركیایەك ئەمە پێشكەوتنی فرۆكەخانەیەكی بێت تۆ بڵێی بە چەكی كلاشینكۆف بڕوخێت؟" بیرم دەكردەوە "من لەكوێوە هاتووم بۆ كوێ، ئەمە ناوجەرگەی وڵاتی ئەتاتوركە كەچی من بەچاوی یەك رۆژ پێش ئێستا بۆ توركیا ناڕوانم... خوایە گیان ئەبێ PKK ئەم مێردەزمەی بۆ بڕوخێ.."
گەشتەكەم كردو هاتیشمەوە شەڕ لە نێوان سەربازانی توركیا و گەریلاكانی PKK هەر بەردەوامە و لەولاشەوە وڵاتێك هەیە بەناوی كوردان كە هەمیشە شانازی بەكوردبوونی خۆیانەوە دەكەن.
لەكۆتایی ساڵی 2012 لەكتێبخانەیەكی شاری سلێمانی كتێبێك سەرنجی راكێشام كە ئەویش "كتێبەكەی موحەمەد" بوو، ئەم كتێبە رۆژنامەنووسێكی تورك نوسیویەتی، یاخود باشتر بڵێین كۆكردنەوەی بەسەرهاتی ئەو سەربازانەی توركیایە كە لە بەرەكانی جەنگی درێژخایەنی باشوری خۆرهەڵاتی ئەنادۆڵ لە كوردستان جەنگاون و شنۆ هیرانی وەرگیراوەتە سەر زمانی كوردی.
ئەوەی زیاتر منی هاندا بۆ خوێندنەوەی ئەم كتێبە ئەوەبوو كە دەمویست بزانم گەنجێكی ئەنتاڵیا چۆن دەتوانێ لەو نازو نیعمەتەی كەنار دەریای ناوەڕاستەوە بێت لەشرناخ بجەنگێت، چونكە من دەزانم چێژی ئەو شارە چەندە.
كتێبەكە بەزمانی توركی لەساڵی 1999 بڵاوكراوەتەوە، ناوەڕۆكی كتێبەكە گێڕانەوەی 38سەربازە كە لەكوردستانی توركیا بەرامبەر بەPKK شەڕیان كردووە، چوار جار كتێبەكە چاپكراوە و لەگەڵیدا حكومەتی توركیای ئەوكاتە كەوتۆتە كۆكردنەوەی و لەلایەن فەرماندەی سەربازەكانی توركیاوە لەدادگای باڵای تاوانەكان داوایەكی یاسایی لەسەر تۆماركراوە، بەڵام لەساڵی 2001دا دادگا بەبەرژەوەندی نوسەر كۆتایی هات و بۆ جاری پێنجەم چاپكرایەوە، كتێبەكە درەنگ وەرگێراوەتە سەر زمانی كوردی چونكە پێشتر وەرگێڕاوەتە سەر زمانی ئینگلیزی و فەرەنسی و ئەڵمانی و یۆنانی.
هەرچەندە كاتێك كتێبەكە دەخوێنیتەوە هەندێك ساتی تێدایە بۆ كورد ناخۆشە و بووە بەمێژوویەكی رەش، بەتایبەتی لەساڵی1997-1998 كە سەربازەكانی توركیا دێنە ناو هەرێمی كوردستانەوە دژی PKK دەجەنگن، بەڵام هەندێ ساتیشی تێدایە كە كورد هەتا هەتایە ئەبێت شانازی پێوەە بكات كە هێزێك هەیە بەناوی PKK و شەڕ دژی دەوڵەتێك دەكات كە لەپەیمانی ناتۆدایە.
كتێبەكە پێش 13 سال لەمەوبەر نوسراوە كە هێشتا ئۆجەلان لەخەباتدا بووە، ئەوكات حزبێكی كوردی لەباكور بەنمونەی پەدەپە لەخەباتی دیموكراسیدا نەبووە و ئەوەی هەبووە حزبی HADEP كە لەكانوونی یەكەمی 1995 بەشداری هەڵبژاردنی توركیای كرد، بەڵام دواتر لەلایەن دادگای باڵای دەستوری توركیاوە بە تۆمەتی پەیوەندی بە PKK بڕیاری قەدەغەكردنی سیاسەتی بەسەردا درا، بۆیە بەرای خۆم لەوانەیە مەسەلەی كورد لەتوركیا ئێستا دەیان هەنگاو چوبێتە پێشەوە، بەڵام كاتێك كە ئاماری 2012ی بەرەكانی جەنگم گوێ لێبوو كە زیاتر لە2000سەربازی توركیا و نزیكەی 300لەPKK كوژراون هاتمەوە سەر ئەو قەناعەتەی كە وەك چۆن سەربازەكان لەكاتی قسەكردنیاندا دەڵێن 13ساڵ شەڕ بەردەوامەوە كاتێك ئەم كتێبە چاپكراوە 13ی تریشی چۆتە سەر واتە نزیكەی 26ساڵە شەڕە، لەوە ناچێ بە 13ی تریش كۆتایی بێت.
بەشێك لەسەربازەكان لەخەمی ئەوەدان كە دژی براكانی خۆیان شەڕ دەكەن بەنیگەرانییەوە باس لەوە دەكەن كە ئەم كێشەیە بەشەڕ كۆتایی نایەت، هەر وەك ئەو سەربازەی خەڵكی ئەستەمبوڵە و لە1993 لەشرناخ ئەوكاتەی سەرباز بووە تەمەنی 21 ساڵ بووەو دەڵێت: ئەم شەڕە مەحاڵە بەمشێوەی ئێستا كۆتایی بێت، PKK لەلایەن هەریەك لەسوریا و ئێران و عیراق و یۆنان و روسیاوە پشتیوانی لێدەكرێت، بۆیە ئەگەر بتەوێت شەڕ تەواو بێت ئەبێت دانوستان لەگەڵ PKKدا بكەیت.
ئەمە جگە لەوەی لەم شەڕەدا دەوڵەت وزەیەكی گەورەی مرۆیی و ماددی بەفیرۆ دەدات كاریگەرێكی گەورەی كردۆتە سەر ئابوری توركیا، ئەوەتا لەكتێبەكەدا زۆربەی سەربازەكان دان بەوەدا دەنێن، یەكێك لەسەربازەكان كە ئەوكاتە تەمەنی29ساڵ بووە و خەڵكی قەرەدەنیزە، بۆ ماوەی 17مانگ لەسنورەكانی ئێران-توركیا سەرباز بووە دەڵێت: سەرۆك وەزیران لەراگەیاندنەكانەوە دەڵێت، ئەوانە چەند كەسێكی چەتە و رێگرن، پێمسەیرە كەسێك تەمەنی 40ساڵ بێت ئاوا قسە بكات، ئەمە مانایەكی راشكاوانەیە كە ئەوان بەتەواوی كەوتونەتە ژێر باری ئەم شەڕە، ژمارەیەك خەڵك هەن بەرژەوەندییان لەگەڵ شەڕدایە، ئەمانە وەك ئاغاكان و بازرگانانی چەك و ئەوانەی كاری هێنانی خواردنی لەقوتونراو دەكەن، هەروەها بۆ نمونە ئەگەر سەربازێك ساڵی یەك جووت پۆستاڵی پێویست بێت بزانە ساڵانە چەند بۆ جلوبەرگ و تەقەمەنی و خواردن دەڕوات.
سەیرە سەرباز هەبێت دژی PKK ماوەی 4مانگ بجەنگێت و لەكاتی قسەكردنیدا لەگەڵ نادیرە ماتیر بڵێت نەماندەزانی لەگەڵ كێ دەجەنگین، چونكە هەموو سەربازەكان ئەو وشانە دووبارە دەكەنەوە كە خەڵكی ناوچە كوردنشینەكان بەچاوی دوژمنەوە سەیری سەربازەكانیان كردووە، یەكێك لەو سەربازانە كە ئەوكات تەمەنی 20ساڵ بووە و خەڵكی سامسۆنەو لەساڵی 1992 لەریزی هێزكانی جەندرمە لەتونجەلی سەرباز بووە، دەڵێت: "زۆرجار چاومان بەخەڵكی دەكەوت پێیان دەوتین، ها كاكە بۆ كوێ ئەچن؟.. بۆ شاخی منزیر ئەچن!! بەلامانەوە سەیر بوو لەوێ منداڵێكی 5ساڵان دەیزانی دەچین بۆ كوێ، كەچی خۆمان نەماندەزانی"... شەوێكیان دەنگی رۆكێتێكی دانراو هات، پاسەوانەكان توانیان كەسەكە دەستگیربكەن كە رۆكێتەكەی دانا بوو، بڕوا بكەن هەمان كەس بەیانیی ئەو رۆژە هاتبوو بۆ چاككردنەوەی تەلەفیزیۆنی ناو بنكەكەمان.
هەروەها دەڵێت: "خەڵكی هەر لەئەزەلەوە رقی لێمان دەبێتەوە، كاتێك رۆژانی هەینی بەمەبەستی نوێژكردن رومان لەمزگەوت بكردایە، چەند بەساڵاچوویەك نەبێت كەس رووی لەو مزگەوتە نەدەكرد، تەنانەت رۆژێكیان پاسێكمان وەستاند نزیكەی 15كەسی تێدا بوو، تابوتێكی بەسەرەوە بوو، داوای ناسنامەمان لێكردن و پێشمانوتن ئەبێت سەری تابوتەكە هەڵدەینەوە، كاتێك سەری تابوتەكەمان هەڵدایەوە پڕكرابوو لەچەك و خواردەمەنی".
هەر ئەو سەبازە دەڵێت: "دوای شەڕێكی قورس تەرمی چەند تیرۆریستێكمان(مەبەستی پەكەكەیە) دەستكەوت، لەنزیك گۆڕەپانی ناوەندی شار داماننا، خەڵكی ناوچەكەی زۆر توڕەكرد، خەڵكی كۆمەڵەیان بەست، وەك یاخیبونێكی جەماوەری وابوو، من سەرسام بووم بەوەی بەكوڵ بۆیان دەگریان نزیكەی 300كەس وەستابوو 200كەسیان بۆ كوژراوەكان دەگریان.
لەبەرامبەر ئەم سۆزە بۆ PKK رقوكینەیەكی سەیر هەیە بەرامبەر بەسەربازەكان، لەكاتێكدا لەنێو سەربازەكاندا تورك و كورد و ئەرمەن هەیە، شیعەو سوننە هەیە، ئەوەتا سەربازێك كە ئەوكات تەمەنی 21ساڵ بووەو خەڵكی ئەرزەرۆمە و لەئابی 1991لەفەرماندەی گشتی هێزەكانی جەندرمە بووە، دەڵێت: "خەڵكی ئەم ناوچانە زۆر بەساردیی پێشوازی لەسەربازەكان دەكەن و متمانەیان پێیان نییە، چونكە ئەگەر گوندنشینێك لەلایەن موختاری گوندەكەوە سكاڵای لەسەر تۆماركرایە، گوندنشینەكەیان دەهێنایە ژێرزەمینی سەربازگەكەوە بەندیان دەكرد و شەو تا بەیانی ئەشكەنجەیان دەدا".
سەربازێكی دیكە لەگێڕانەوەكانیدا دەڵێت: "كاتێك دەچوین بۆ ناوبازاڕ فیشەكمان سوار بوو، چونكە بەردەوام لەناخەوە ترسێك هەبوو، راشكاوانە دەڵێم هەرگیز نەمتوانی لەناخەوە متمانە بەخەڵكانی ئەوێ بكەم".
كاتێك ئەم كتێبەم دەخوێندەوە هەندێك جار لەگەڵ ئەو هەموو تراژیدیایەدا، رۆمان و چیرۆكەكانی گێلە پیاو و برایم زەبۆك و تا لێم نەدەن نابم بەپیاو و دەیان كۆ چیرۆكی تری عەزیز نەسینم دەهاتەوە یاد، كاتی خۆی چیرۆكەكانی عەزیز نەسینم دەخوێندەوە دەموت زیادەڕۆیی لە -چیرۆكەكاندا دەكات، بەڵام كاتێك ئەم كتێبەم خوێندەوە دەیان دیمەنی تێدایە بۆ چیرۆك دەگونجێت، ئەوەتا سەربازێك دەگێڕێتەوە: "دوای دوو مانگ لەسەربازی 30 چەكی جۆری G1مان بۆ هات، بەڵام تەنیا 4 دانەی كاری دەكرد، 20 سەربازمان چەكی پێنەبوو، وەك تیرو پشك 4 چەكەكە درایە دەستی 4 سەرباز، بەڵام دواتر لێیان سەندنەوە و فەرماندەكە خۆی دابەشی كرد، یەكێ لەسەربازەكان لەكاتی مەشقدا تفەنگەكەی بەجوانی هەڵگرتبوو، فەرماندەكە پێی سەرسام بوو، جگە لەچەكەكەی خۆی چەكێكی تریشی دایە".
هەروەها یەكێكی دیكە لەو دیمەنە پێكەنیناویانە، سەربازێك دەگێڕێتەوە: "بوومە پاسەوانی بەردەرگای سەربازگەكە دەبوو هەر كەسێك نزیك بێتەوە فەڵاقەمان بكردایە، رۆژێك منداڵێك تێپەڕی گوڵی نزیك دیوارەكەی لێكردەوە، فەرماندەكە بەسەرمندا هاواری كرد، هەتیو نابینی ئەو گوڵانە لێدەكاتەوە، منیش وتم، نایبنم، بۆیە وتی، منداڵەكە پەلكێش كەن بۆ ژوورەوە، بەشەق و زەلە دەممان پڕكرد لەخوێن، دواتر دەموچاوی شۆری و بەرێمانكرد... وردە وایلێهاتبوو كە دەچومە بازاڕ هەموو دەیانناسیمەوە كە من ئەو سەربازەم خەڵك فەڵاقە دەكەم، بۆیە بیرم لەخۆم كردەوە كەمێك هێوربم و واز لەو رەفتارە بێنم، ماوەیەك كەس نەدەهێنرایە ژوورەوە بۆ تێهەڵدان، بەڵام دوای ماوەیەك كەوتنە سكاڵا لەسەرم لەلایەن سەربازو پلەدارەكانەوە كە دەرگاوانەكان چالاكیان نییە، بەمبۆنەیە یەك هەفتە سزای بەندكردنیاندام".
هەموو سەربازەكان گوزارشت لەوە دەكەن ئەوانەی لەبەرەكانی جەنگی باشوری خۆرهەڵاتدان، كوڕە هەژار و كەمدەرامەتەكانن و زۆربەشیان كاتێك بەرەو سەربازی رۆیشتوون هەوڵیانداوە بەبەرتیلدان نەچن بۆ باشوری رۆژهەڵات، سەربازێك كە خەڵكی تەرابزوونەو وەك هێزی پیادەی كۆماندۆ لە1992 لەوێ بووە دەڵێت: "هیچ كوڕە دەوڵەمەندێكی قارەمانم لەوێ نەبینی، تەنیا كوری هەژارو كەمدەرامەت نەبێ".
یاخود ئەو سەربازەی كە خەڵكی ئەستەمبوڵەو لەساڵی 1994 سەباز بووە دەڵێت: "ئەگەر ئەگەر باوكم ئەندام پەرلەمان یاخود خاوەنی كۆمپانیایەك بوایە، واسیتەم دەبوو لەشرناخ نەدەبووم بەسەرباز، وەك ئەوەیە پارێزگاریكردن لەوڵات تەنیا ئەركی سەرشانی ئەم چینە بێت".
سەربازێكی دیكەش دەڵێت: "ئەوانەی لەشرناخ بوون هیچیان كوڕی عەقید و ژەنەراڵ و سەرمایەدارەكان نەبوون، جارێكیان بەفەرمانی ئیسماعیل حەقی كەرەیار، كوڕی یەكێك لەعەمیدەكان بەهەڵە بۆ لای ئێمە نێردرابوو، كوڕ نازدارەكە دوای 3 رۆژ بەكۆپتەر كەس نەیزانی بۆ چ شوێنێكی خۆش نێردرا".
ئەم كتێبە سەدان چەمكی تری تێدا راڤە دەكرێت هەر لەمەسەلەی شلەژانی دەروونی سەربازەكان لەدوای خزمەتی سەربازی تا ئەو دیل كوشتن و حاكمی موتڵەقییەی لەلایەن فەرماندەییەكانەوە دەدرێت بەسەر PKK دا و درۆی میدیاكانی تركیا كە سەربازەكان بونەتە پاڵەوان و پارێزەری توركیا و چەندین داستان وچیرۆكی تر كە دەستنیشانم كرد بەڵام بەهۆی درێژی بابەتەكەوە لێی گەڕام خوێنەر كتێبەكە بخوێنێتەوە تێبگات بۆ توركیا بەو عەقڵەوە زەحمەتە بچێتە ناو یۆرۆوە.
