زریان فازڵ
لە سەرەتا گرینگە بزانین و هەڵوێست بنوێنین سەبارەت بەم دۆخ و پێشهاتانەی لەم دوایانەدا رووبەڕوی جیهان بەگشتی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوونەتەوە، خوێندنەوەیەکی ورد بکەین و هەڵوێست وەرگرین بۆ کۆی گۆڕانکارییەکانی جیهان. وەک هەمووان ئاگادارینو دەزانین لەڕۆژگاری ئەمڕۆماندا بابەتەکانی تەندروستی و پڕۆگرامە ئاست بەرزەکانی سێکتەری تەندروستی باسی سەرەکین و ڕۆژانە بابەتەکانی هۆشیاری و پەیڕەوکردنی ڕێکارو بنەما تەندروستییەکان لە میدیای ئازاد بەگشتی و سۆشیاڵ میدیا بەتایبەتی بۆ سەلامەتی گیانی هاوڵاتیان بڵاو دەکرینەوە، هەڵمەتەکان بەردەوامن بۆ خۆپارێزی و تاکپارێزی لە تازەترینو نوێترین نەهامەتی، قەیرانی جیهانی و تەندروستی لەژێرناونیشانی ڤایرۆسی کۆڕۆنا (کۆڤید١٩)، کە بەشێوەیەکی جیهانی لەتەواوی ئەوڕووپاو هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشی گرتۆتەوە، کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بەگشتی و مرۆڤەکان بەتایبەتی بونەتە ئامانجی سەرەکی و دوا ئەنجام بەکۆتایی هێنانی ژیانیان و مردن بەم ڤایرۆسە نوێیە بەکۆتا دێت، زۆربەی وڵاتانی جیهان دوچاری گەلێک نەهامەتی و چیڕۆکی تراژیدیا بونەوتەوە بەهۆی ڤایرۆسی نوێی کۆڕۆناوە(کۆڤید١٩)، لەتەواوی حوکومەت و حوکومڕانییە سەربەخۆکانی جیهان بارگرانی ئابووری و قەیرانگەلێکی دارایی، یاخود هەندێک کات جۆرێک لەسستی ئیداریش لەوڵاتان بەدی دەکرێت، هەمووان دەبێت بزانین سێکتەری ئابووری و دارایی وەک یەکێک لەبنەما سەرەکی و تایبەتەکانی حوکومڕانی و دەسەڵەتی بەهێزو سەربەخۆ دادەندرێت، بەمەش زۆربوونی کاریگەری قەیرانەکان زیانی سەرەتایی و کوشندەی لەم سێکتەرەوە دەبێت، زۆر کات نزیکبوونەوەی وڵاتانی زلهێزو دەست ڕۆیشتوو لەیەکتر پەیوەستە بەپەیڕەو و هاوکێشە داراییەکان، لەچوارچێوەی میکانیزمێکی دیاریکراو بۆ بەرژەوەندییە باڵاکان دەگات بەئەنجامی باڵاو یەکلاکەرەوە، بێگومان هەڵکەوتەی وڵاتێکی پڕ سامانی سروشتی وەک عێڕاق و وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتێکڕا بە هاوکێشەیەکی سەرەکی دادەندرێت بۆ پەیڕەوی سیاسەتی دەرەکی و ستراتیژییەتی وڵاتانی جیهان، بەتایبەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لەبەر ئەوەی ئەمریکا خۆی بە داڕێژەری سیاسەتی وڵاتی عێڕاق دەزانێت، بۆیە لەئێستادا قۆناغێکی تر لەگفتوگۆو فۆرمی تازەو نوێ لە نێوانیان دا بەدی دەکرێت، دەربارەی تازەترین فۆرمی دیالۆگ لەنێوان هەردوو وڵات، لە دیدی منەوە دەکرێت ئەو گفتوگۆ سیاسی و ستراتیژییە هاوچەرخانەی لەنێوان ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوعێڕاقی فیدڕاڵ هاتۆتە ئاراوە، لەهەمان کات سەبارەت بەو گرێبەستە تازەو نوێیانەی لەم دواییانەدا واژۆکراون لەسەردانی (مستەفا کازمی) سەرۆک وەزیرانی تازەی عێڕاقی فیدڕاڵ بۆ وڵاتی ئەمریکا و پێشوازیکردنی لەلایەن خودی (دۆناڵد ترەمپ) سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، بەپێی داب و نەریتە هاوچەرخەکان، بۆ پێشوازیکردن لە سەرۆک و سەرکردەی وڵاتانی بیانی و پڕۆتۆکۆڵی تایبەت بە ئەتەکیاتی پێشوازی لەسەرۆک و سەرکردەی گەلان و وڵاتانی جیهان، لەهەمان کاتیشدا گرینگە بزانین ڕۆڵ و پێگەی هەرێمی کوردستان لەڕێڕەوی ئەم گفتەگۆیانە چی دەبێت و لەئەنجامی ڕێککەوتن و گەیشتن بە ئامانجە گرینگو هاوبەشەکانی هەردوو وڵات کاریگەریەکان لەسەر هەرێمی کوردستان چی دەبێت؟ ئەگەریش ئەنجامەکەی بەپێچەوانە دەرکەوت لەم نێوەندەدا حوکومەتی هەرێمی کوردستان و سەرکردایەتی سیاسی کورد چۆن چۆنی ڕەفتار دەنوێنن؟ ئەمانەو گەلێک پرسو بابەتی تر پەیوەست بە هەرێمی کوردستان دەکرێت خوێندنەوەی جیاوازی بۆ بکرێت و لەدیدی فرە ڕەنگدا لێکدانەوەی زۆر و جیا جیای بۆ بکرێت، لەپێشدا دەتوانین بڵێین ڕون و ئاشکرایە ئەم گفتوگۆ سیاسی و ستراتیژیانەی نێوان ئەمریکاو عێڕاق لەماوەی پێشوو لەسێ مانگی ڕابردوودا بەڕێگەی کۆبونەوەیەکی بەرفراوان و بەڕێگەی ڤیدیۆ کۆنفڕانسەوە گەڕی یەکەمی بەڕێوەچوو، لەدواتر لەقۆناغی دووەمدا، شاندی باڵای حکوموتی عێڕاق بەسەرۆکایەتی (مستەفا کازمی) سەرۆک وەزیرانی عێڕاقی فیدڕاڵ بەیاوەری شاندی هەرێمی کوردستان سەردانی ئەمریکای کرد و لەلایەن سەرۆک (دۆناڵد ترەمپ) پێشوازی لێکرا، لەدوای کۆبونەوەکانیشەوە لەبەردەم دەزگا ڕاگەیاندنە نێوخۆیی و نیودەوڵەتییەکان، بەشاهێدی هەمووان كۆنفڕانسی ڕۆژنامەوانی بەڕێوەچوو، بەهەمان شێوە لەپەراوێزی گفتوگۆکانی هەردوو وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکاو وەزارەتی دەرەوەی عێڕاق چەند گرێبەستێکی گرینگ واژۆ کران، لەبوارەکانی وزە و سەمانە سروشتیەکان لەگەڵ کۆمپانیا ئەمریکیەکان، یاداشتنامەی لێک تێگەیشتن بۆ کاری هاوبەش و جۆراوجۆر واژۆکران، بۆ ڕاڤەکردن و شیکاری کردنان لەدیدی منەوە بەڕواڵەتە گشتیەکەی ئەوەی لەلێدوانەکان یاخود ڕاگەیاندراوی میدیا جیهانیە سەرتاسەریەکانەوە دەردەکەوێت، ئەوەیە کە گفتوگۆکان بەدوو قۆناغی سەرەکی دەڕۆن بەڕێوە، قۆناغی یەکەم قۆناغی ئەمنی و سیاسییە، کەئەمەش زیاتر لەئەستۆی حوکومەتی عێڕاقەو پێویستی بەچەند ڕێکارو هەنگاوی کرداری و یەکلاکەرەوە هەیە.
قۆناغی دووەم زیاتر لەئەستۆی نەتەوە یەکگرتووەکان دەکەوێت، کە کۆمەڵێک بەڵێن و پابەندی ئابووری لەچوارچێوەی ڕێکەوتنە ستراتیژییەکان دەگرێتەوە، بەڵام دەبێت ئەوە بزانین کە قٶناغی دووەم بەندە بە جێبەجێکردنی هەنگاوەکانی قۆناغی یەکەم، ئەوەش لەئەستۆی حوکومەتی عێڕاقەو بۆ هەوڵەکانی خۆی دەگرێتەوە، ئەگەر حوکومەتی عێڕاق پابەند نەبێت بەو مەرجانەی ئەمریکا سەبارەت بە کاڵبوونەوەی هەژموونی ئێران لەناوچەکەو بنەبڕکردنی هەیمەنەی هێزو دەستەو گروپە دەسەڵات بەدەستانی سەر بەمیلیشیا سەربازیەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران، دەست تێوەردانی ئێران لەکاروبارە سیاسی و ئابووری و سەربازیەکانی عێڕاق، لەو بارودۆخەدا نەتەوە یەکگرتووەکانی ئەمریکا سەبارەت بەقۆناغی دووەمی گفتوگۆکان سستی دەنوێنێت، بەڵام لە ئەگەری بەرەو پێشچوونی قۆناغی یەکەم و کار کردن بۆ بەدیهێنانی خواست و ئامانجەکانی ئەمریکا، بەکەم بوونەوەو نەهێشتنی هەژموونەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لەکاروبارە هەرێمی و نێوخۆییەکانی عێڕاق، ڕێگەی قۆناغی دووەم کە لەئەستۆی ئەمریکا دایە، زۆر بەئاسانی دەڕوات بەڕێوەو پابەندیکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بە گرێبەست و ڕێکەوتنە ستراتیژیەکانی لەگەڵ عێڕاق زیاتر دەبن، بەڵگەش ئەوەبوو لە زاری دۆناڵد تڕەمپەوە زۆر بەڕوونی ئاماژەی بۆ مستەفا کازمی داو گووتی " متمانەم پێیەتی ئەو ئازاو بەتوانایە دەتوانێت هەنگاوی یەکلاکەرەوە بۆ ئەم جۆرە بابەتانە بۆ پێشەوە بنێت و سەروەری بۆ خاکی عێڕاق بگێڕێتەوە" دەربارەی کرداری سەربازی و مانەوەی ڕیەیەکی کەمی سەربازی ئەمریکی لەعێڕاق دیسانەوە ترەمپ گووتی "ئەو هیزە کەمەی ئێمە کە لەعێڕاق ماونەتەوە بۆ ئەوەیە لەئەگەری هەر دەستدرێژیێکی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ سەر دامەزراوە فەرمییەکانی ئەمریکا بێ وەڵام نەمێنێتەوە لەخاکی عێڕاق" هەموو ئەمانە حکوموتی عێڕاقی خستۆتە بەردەم ئەرکێکی زۆر گران و باڵاوە، لەوجۆرە ڕەفتارو هەنگاوە نەرێنیانە لەلایەن کۆماری ئیسلامی ئیرانەوە، نابێت ئەوەشمان لەیاد بچێت لەسەرەتاکان و دەستپێکی ئەمساڵ پەرلەمانی عێڕاق بەزۆرینەی شیعە مەزهەبییەکان و دوور لەپرس و ڕاوێژ کردن لە هێزە کوردیەکان و سوننە مەزهەبییەکان بڕیاری چوونە دەرەوەی هێزە بیانییەکان داوەو وەک یاسا جێگیرکراوە، بەدیاریکراوی ئەمریکاو هێزە چەکدارەکانی سەربەو وڵاتە، چونکە تا ئەم خولەکەش هەموو ئەو هێزو لایەنە میلیشیایانەی سەربە ئێران و حیزبوڵا دژی مانەوەی هێزەکانی ئەمریکان لە نێوخاکی عێڕاق، وە لەئەگەری بەرەو پێشچوونی ڕێکەوتن و گرێبەستە ئابوورییەکان عێڕاق دەبێت چی تر پشت بەئێران نەبەستێت بۆ بەکڕینی کارەباو گازی سرووشتی، بەڵکو لەبری ئەوەی کارەبا لە ئێرانەوە هاوردە بکات، دەبێت پشت بەوڵاتانی تری کەنداو ببەستێت، یاخود بۆ گازی ستروشتیش پێویست دەکات عێڕاق لەمەودوا رێگری بکات لە بەهەدەردانی ئەو بڕە زۆرەی گازی سروشتی، دەبێت لەبری ئەوە خۆی ڕێکبخاتەوەو ئەو بڕە زۆرەی گازی سروشتی کە بەفیڕۆ دەڕوات و لە ئاکامی ململانێ سیاسی و ئەمنییەکانەوە بەهەدەر دەبرێت، پێویستە باهاکانی بگەڕێندریتەوە بۆ خەزێنەی دەوڵەتو بۆ خزمەتی گەل و نیشتیمان، لەلایەکی ترەوە ڕەنگە پریسیارێک بۆ خوێنەر و هاوڵاتیان دروسیت ببێت، پرسیارەکەش ئەوەیە، ئایا بۆ پێویست دەکات عێڕاق و ئەمریکا یاخود ئەمریکاو عێڕاق دووبارە دەست بکەنەوە گفتوگۆ و ڕێکەوتنامەی تازەو بەدیهێنانی فۆڕمێکی هاوچەرخ و نوێ لەدیالۆگو پەیوەندییە سسیاسی و ئابوریەکانی نێوان هەردوو وڵات؟
لەوەڵامدا دەڵێم ئەمە لەدوای ڕەچاوکەوتن و هەڵسەنگاندنی دۆخی عێڕاقە لەدیدو ستراتیژی ئەمریکا لەدوای پڕۆسەی ئازاد کردنی عێڕاق لەساڵی ٢٠٠٣ و لەدوای ڕوخانی ڕژێمی پێشووی (سەدام حوسێن)، ئەگەرچی ئەمریکا خۆی ڕێبەری پڕۆسەکەش بووە لە عێڕاق و سەرباری ئەوەش زیاتر لە (٧) حەوت تڕلیۆن دۆلاری لەعێڕاقی دوای ڕژێمی سەدام و دوای ٢٠٠٣ خەرج کردووە، بەپێی داتا فەرمییە بڵاوکراوەکانی پنتاگۆن (٥٠١١) پێنج هەزارو یازدە سەربازی ئەمریکا لەعێڕاقی دوای ٢٠٠٣ کوژراون و لەسەروو هەموو ئەو هەوڵانەی ئەمریکا ڕابەرایەتی هاوپەیمانان دەکات بۆشەڕی دژە تیرۆر لە جیهان و شەڕی درێژخایەنی دژی تیرۆرستانی داعش، بەڵام ئەمریکا لەدیدی جیهانەوە سیاسەتو ستراتیژیەتی ئامانجەکانی وەک براوەی ناوچەکە ناکەوێتە بەرچاو، بەڵکو لەشوێنی ئەمریکاو بەرژەوەندییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەوە کۆماری ئیسلامی ئێرانە کە دەسەڵاتەکانی فراوانی بەخۆیەوە بینیوە و تاڕادەیەکی زۆر کۆماری ئیسلامی ئێران براوەی سەر گۆڕەپانی سیاسی وڵاتانی کەنداوە، بەتایبەتیش ئەو وڵاتەی ناوزەند دەکرێت بە عێڕاقی فیدڕاڵ، بەشێوەیەکی ڕوونو ئاشکرا ئەوە کۆماری ئیسلامی ئێرانە کەدەستی بەسەر بەرژەوەندییە ئابووریەکانی عێڕاق دا گرتووەو پەیوەندییەکی تاک لایەنانە و بازرگانی (١٢) دوازدە ترلیۆن دۆلاری فەراهەم کردووە لەگەڵ وڵاتی عێڕاق، کەواتە هەموو ئەوانە ئەوەمان بۆ دەردەخەن سەرەڕای بوونی هێزەکانی ئەمریکا لە عێڕاق لانی کەم نەیتوانیوە وەک رووکەش ببێتە براوەو هەژموونەکانی خۆی زیاتر بسەپێنێت وەک لە کۆماری ئیسلامی ئێران چەسپاندویەتی، ئەوەش بەدیوێکی تر پێمان دەڵێت ئەمریکا هێزێکی نەویستراوی سیاسی و ئابووری حەتمیە لەعێڕاق، دەربارەی عێڕاقیشەوە دەزانێت کە ناتوانێت ئەو جۆرە پەیوەندییە بوونی هەبێت و لەگەڵ ئەمریکا بەردەوام بێت، یاخود بەدیدێکی پراکماتیکی ناتوانێت ئەمریکا لە خاکی عێڕاق وەدەربنێت وەک ئەوەی کە پۆپۆلیستەکان و هەندیک لەلایەنە شیعەکان بانگەشەی بۆ دەکەن، هەوڵ دەدات جۆرێک لە ڕێکخستنەوەی پەیوەندی و جۆرێک لە بونیاتنانی پەیوەندییەکی هاوسەنگ لەنێوانیان دروست بێت، ئەگەر سەرنجی دەستەواژەکانی نێوان عێڕاق و ئەمریکا بدەین، عێڕاق بانگەشە بۆ پەیوەندیەکی هاوسەنگ دەکات لەگەڵ ئەمریکا، بەڵام لەبەرامبەردا ئەمریکا داوای پەیوەندییەکی تەندروست تر دەکات لەگەڵ عێڕاق، لەهەر هەل و مەرجێک دا ئەگەر هاتو ئەو قۆناغە نوێخوازەو ئەو جۆرە گفتوگۆ سیاسی و ستراتیژیانە سەربگرێت و گرێبەستە ستراتیژیە ئابوورییەکان بەرەوپێشچونی زیاتر بەخۆوە ببینێت، زۆر گرینگتر و کاریگەرتر دەبێت وەک لە ڕێکەوتننامەی ساڵی ٢٠٠٨ کە ڕووی داوە، بەرئەنجام لێرەدا ئەوەی کە حەتمیەو دروستە ئەوەیە کە ئەم گفتوگۆیانە سەرئەنجام بەدوو ئاڕاستەی دروستی جیاجیا دەگەن، ئەوانیش یان ئەوەتا دەگەن بە ئەنجام و ڕێک دەکەون، یان ئەوەتا بەپێچەوانەوە ڕێک ناکەون، بەڵام ئەو جۆرو پرسیارانەی لێرەدا دێنە ئاراوە پرسیارگەلێکی گران و ئەستەمن بۆ وەڵامدانەوەیان لەدۆخی ئێستادا، بۆیە دروستەو دەکرێت جۆرێک لەفۆڕمێکی نوێ یان ڕێکەوتن بەدی بکەین لە پەیوەندییە سیاسیی و ستراتیژییەکانی نێوان ئەمریکاوعێڕاق دا، بەڵام لێرەدا ڕۆڵی کۆماری ئیسلامی ئێران چی دەبێت؟ کە نەیاری ئەو جۆرە لێک نزیکبوونەوە و ئەو جۆرە ڕێکەوتنانەیە، هەژموونێکی دیارو بەرچاوی لەعێڕاقدا هەیە، یاخود عێڕاق چۆن دەتوانێت ئەو هاوسەنگییە ڕابگرێت و چۆن یارمەتی ئێران دەدات؟ یاخوود چۆن و بەچ شێوازێک دڵی ئێران ڕازی دەکات؟ بەرامبەر ئەو ڕێکەوتنە ستراتیژیەی لەگەڵ ئەمریکا، یاخود هەڵوێستی هێزو گروپە میلیشیاکان چی دەبێت بەرامبەر ئەم لەیەک نزیکبونەوانە؟ ئەمە لەکاتێک کە عێڕاق بەرەو هەڵبژاردنی پێشوەختە دەچێت لەساڵی ئایندە، لەهەمان کاتیشدا لەئەگەری ڕێکنەکەوتن و لەیەک تێنەگەیشتنی ئەمریکاو عێڕاق لەسەر دروستبوونی فۆرمێکی تازەو نوێ لەپەیوەندییەکانی نێوانیان، ئەوکاتە ئەمریکا ئامادەیی خۆی نیشانداوە بۆ پاشەکشەکردن و چوونە دەرەوە لە ناوچەکانی خاکی عێڕاق بەڵام بەکۆمەڵێک مەرجی سەرەکی و یەکلاکەرەوە کە سەنگ و قوڕسایی ئەو جۆرە مەرجانەی ئەمریکا لەسەر عێڕاق شوێنەواری قەیراناوی زۆر زیاتری لیێدەکەوێتەوە، لەوەی کە لەئێستا دەیبینین و لەوەشی کە لەتوانای دا هەیە، بۆ نمونە هەموو ئەو جۆرە هاوکارییە دارایی و ئابووریانەی ئەمریکا خەرجی کردوون لە عێڕاقی دوای ٢٠٠٣، وەک تێچوونی (٧) حەوت ترلیۆن دۆلاری ئەمریکی بۆ بنیاتنانی عێڕاقێکی فیدڕاڵی سەروەری خواز و ئازاد لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەبێت قەرەبوو بکرێتەوە لەڕێگەی فرۆشتنی نەوت و بڵۆک کردنی پارەکەی لە بانکی تی بی ئای و نیۆرک بۆماوەی زیاترلە (١٠) دەساڵ، تاکو ئەمریکا بتوانێت مافەکانی خۆی وەربگریتەوە، لەهەمان کاتیشدا کە عێڕاق نەتوانێت ڕێک بکەوێت و بەحەزو ئارەزووی هێزو گروپە میلیشیاکان ئەمریکا دەردەکات لەعێڕاق، ئەمریکاش لەلایەن خۆیەوەو لەبەرامبەر ئەوەدا گڵۆپی سەوز هەڵدەکات بۆ سزا ئابووریی و جۆراوجۆرەکانی خۆی بۆ سەرعێڕاق، هاوشێوەی سزا جۆراو جۆرەکانی سەر کۆماری ئیسلامی ئێران، لێرەوە پرسیارێکی حەتمی دروست دەبێت ئەویش ئەوەیە، ئایا عێڕاق بەرگەی ئەو سزا جۆراو جۆرانە دەگرێت؟ یاخود ماوەی بەرگە گرتنەکەی دەگاتە مانگێک و سەرووی (٤) چوار حەفتە؟ بەڵام ئەوەی کە ڕوون و ئاشکرایە ئەوەیە کە هەم ڕێکەوتن و هەم ڕێک نەکەوتنیش ئاستەنگ و تەنگەژەی زۆر و جۆراو جۆر دێنێتە ئاراوە بۆ نێو خۆ و دەرەوی سیاسەتی حکومڕانی لە عێڕاقی فیدڕاڵ، هەندێک جار لێرەو لەوێ دەگوترێت، ئەوە دوا دەرفتە لەنێوان ئەمریکاو عێڕاق بۆ گەیشتن بە فۆرمێکی دوولایەنە لەکارو سیاسەتی هەردوو وڵات، بۆ یەکترو هەوڵدان بۆ ئامانجە ستراتیژییەکانی یەکتر، شارەزایانی بواری سیاسەت و ستراتیژییەتی ئەمریکا ئەوەمان پێ دەڵێن کە ئەمریکا لە سەدەی رابردوو پەیرەوی جۆرە ستراتیژییەتیکی وابوو لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەیخواست دوو بەرەی ئیسڕائیلی و فەڵەستینی دابڕیژێت، بەم هەنگاوە ئاشتی و سەقامگیری بهێنێتە ناوچەکەوە، ئەمە لەو کاتانەی کە ترسی ئیڕهاب و فیکری توندوو تیژی ئیڕهابی و کردەی سەربازی تیرۆریستی بەو شیوەیە لەئارادا نەبوو لەتەواوی جیهان، دەیانویست باڵانسێک دروست بکەن لەناوچەکە، بەڵام لەم سەدەیەدا کە سەدەی بیست و یەکە لەدوای پێشهاتەکانی یازدەی سیپتەمبەری ساڵی ٢٠٠١ فیکرو ئایدۆلۆژیای تیرۆر و ئیڕهابی فیکری تیرۆریزم ڕاچڵەکینیکی ئەوتۆی لە سیاسەت و ستراتیژیەتی ئەمریکا بەدی کرد، وایکرد پێداچوونەوەیەکی ورد دابڕێژیتەوە بۆ تەواوی سیستەمی سیاسی لە ناوەخۆو دەرەوەی ئەمریکا، ئەوەبوو لەو قۆناغەدا ئەمریکا بە سەرۆکایەتی ئەو کاتەی ئەمریکا (جۆرج دەبلیو بوش) شۆڕشێکی دژە تیرۆری دەست پێبکات، لەئەنجا دا هەڵی کوتایە سەر ئەفغانستان و بە ماوەی(٦) شەش ڕۆژ توانی کۆتایی بە دەسەڵاتی تاڵیبان بهێنێت کە ئەوکاتە فەرمان ڕەوایی ئەفغانستانی بەدەستەوەبوو، (دۆناڵد ڕەمسفێڵد)ی وەزیری بەرگری ئەوکاتەی ئەمریکا گوتی "ئەمە ئاماژەیەکە بۆ ئێمە، سەرچاوەی فیکری تیرۆریزمەو پێویستە هەڵوێست بنوێنین و سەنگەری شەڕی تیرۆر لە واشنتنەوە بگوازینەوە بۆ کابۆڵ و عێڕاق" دواتر ئەوەبوو ئاڕاستەی شەڕی دژە تیرۆر بەرەو عێڕاق گۆڕدرا، چونکە عێڕاق بە سەرچاوەی مەترسی بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا دادەندراو لە٩ی نیسانی ٢٠٠٣ دا ئەمریکا کۆتایی بە دەسەڵاتەکەی ڕژێمی بەعس و سەرۆکی ئەوکاتەی عێڕاق ( سەدام حوسین ) هینا.
ڕوون و ئاشکرا دەبینین تاکو ئێستاش هەوڵی بنەبڕکردنی تیرۆر و شەڕی دژە تیرۆر بەردەوامی هەیەو تازەترین شەڕو ڕووبەڕوبونەوە لەئاستی جیهانی و نێودەوڵەتی لەژێر گروپی گەورەی وەک تیرۆرستانی (داعش) بوونی هەیە، بێگومان هەموو ئەو گرووپ و هێزە چەک بەدەستانەی لەژێر ناونیشانی جیا جیادا بونیان هەیە، دەبنە هۆی هەڕەشە بۆ ئەمنو ئاسایش و سەقامگیری تەواوی وڵاتانی جیهان، بەراستی شەڕی دژی تیرۆر ئەمن و ئاسایش و سێکتەری سەربازی وڵاتانی جیهان دەخاتە ژێر نیشانەی پریسارەوە، ئەمریکا لەدوای ڕژێمی بەعس لەڕێگەی سیستەمی دیموکراسی، سیستەمی هاوچەرخی مافەکانی مرۆڤ، ئازادی لە بیرورا جیا جیاکان، مافی تاک و دامەزراوەی سیاسی دیموکراسی فۆڕمێکی نوێی حکومڕانی بۆعێڕاقی فیدڕال دەستەبەر کرد، بێگومان لەو نێوەندەشدا قەوارەیەکی بەهێز لەژێر ناونیشانی هەرێمی کوردستانی عێڕاق ڕەجاو دەکەوێت، قەوارەیەکی بەهێز واتا بەشێکی سەرەکی و ستراتیژی دانەبڕاو لە پێکهاتەی سەرەکی عێڕاقی فیدڕاڵ، لەدوای ڕژێمی دیکتاتۆری پێشووی سەدام حوسێنەوە ئەمریکا ڕەچاوی زامن کردنی ماف و ئیمتیازە باڵاو نیشتیمانییەکانی هەموو پێکهاتە سەرەکی و کەمینەییەکانی گەلی عێڕاقی کردووە، هەموو مافە سەرەتایی و سەرەکییەکانی ژیان کە بریتین لە ئازادی ڕادەربڕین، مافی بەژداری کردن لە پارتە سییاسییەکانی وڵات و سیستەمێکی حوکومڕانی بۆ تەواوی پێکهاتەکان زامن کراون کە بریتیە لە حوکومەتی عێڕاقی فیدڕاڵ، کوردستان و مژوو و خەباتی سەدان ساڵە و لەمێژینەی گەلی کوردیش لەگەڵ نەیاران و دەسەڵاتە یەک لەدوای یەکەکانی عێڕاق، کۆمەڵێک ڕەهەندی جۆراوجۆری لەخۆ گرتووەو لەژێر سایەی خەبات و خوێن ڕشتنی هەزاران شەهیدو ڕۆڵەی بەجەرگی ئەم نیشتیمانە، تواندراوە حوکومەتێکی دیموکراسی تۆکمەو فرە ڕەنگ دابڕێژرێت، لە ڕێگەی ئەم حوکومەتە نیشتیمانییەوە تواندراوە بەشێکی زۆر لە مافە سەراتاییەکانی ژیان بۆ گەلی کورد لەناوەخۆ و دەرەوەی عێڕاق زامن بکرێن،ئەمە جگە لە سەربەخۆیی و هەبوونی کیانێکی ئازاد لە سیستەمی وڵات و حکومڕانی سەربەخۆ، ڕاستێکی حاشا هەڵ نەگرە لە تەواوی مێژووی خەبات و قوربانی دانی قەوارەی هەرێمی کوردستان نەتواندراوە بەقەد ئەم (١٥) پازدە ساڵەی دوایی زۆرینەی دەستکەوتە سیاسی و نیشتیمانییەکانی هەرێمی کوردستان و گەلی کورد فەراهەم بکرێن، بەڵام تاکو ئێستا نەتواندراوە ئەم هەرێمە بکرێت بە دەوڵەت و خاوەنی سەروەری و سیستەمێكی سیاسی سەربەخۆ لە ئاستی نێوخۆیی و نێودەوڵەتی، دەتوانین کۆی هەموو ئەو گومان و دەرهاویشتانەی کە بوونەتە کۆسپ و تەگەرە لەبەردەم سەربەخۆبوونی ئەم قەوارە بەهێزەی عێڕق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە کۆمەڵێک میتۆدی جیا جیا ڕاڤە بکەین و هۆکارەکانی بەوردی شی بکەینەوە، لەسەرچاوە مێژووییەکانیشەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت هەل و مەرجە جیاجیاکانی بەردەم سەربەخۆبوونی کیانی هەرێمی کوردستان بریتین لەکۆمەلێک هۆکاری دەرەکی و ناوەکی لە ئاستی باڵاو سیاسەتی وڵاتانی زلهێزی جیهان بەگشتی و خۆرهەڵاتی ناوین بەتایبەتی، لەدوای پڕۆسەی ئازادکردنی عێڕاق ڕوخانی ڕژێمی دیکتاتۆری سەدام حوسێن لەلایەن ئەمریکاو هاوپەیمانانەوە هەرێمی کوردستان دوچاری هەل و مەرجێکی تایبەتی بووەوە، داڕشتنی سیاسەت و فۆرمە نوێکانی دیالۆگ لەلایەن ئەمریکا بوونە پێوەری سەرەکی سیستەمی دیموکراسی و حکومڕانی بۆ عێڕاقی دوای ٢٠٠٣،لەو کاتەوە هەرێمی کوردستان وەک بەشێکی بەهێزو سەرەکی بۆ سەرچاوەی نەوت و کانزا و سەرچاوەی سامانە سروشتییەکانی ئابووری عێڕاقی فیدڕال سەیر دەکرێت، تایبەت تر لەبەر ئەم هۆکارانە هەرێمی کوردستان بووەتە مایەیەی خوێندنەوە و لیکۆڵینەوەی ورد بۆ تەواوی سیاسەت و بەرنامە ڕێژییە جۆراو جۆرەکانی وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی، بەڵام بەداوخەوەم کێشەو گرفتە چارەسەر نەکراوەکان لەگەڵ دەسەڵاتی فاشیزمانەی هێزو دەسەڵاتە یەک لە دوای یەکەکانی حوکومەتی عێڕاق تاکو ئێستاش بەردەوامیان پێ دەدرێت و فٶرمە نوێکانی دیالۆگی نێودەوڵەتی ڕۆڵێکی گرینگی و ئاستێکی باش و بەرچاوی بەخۆیەوە نەدیوە تاکو بتوانێت لانی کەم کێشەو گرفتە نێوخۆییەکانی سیاسەت و حکومڕانی لە عێڕاق چارەسەر بکات، کە بریتین لە کێشەوگرفتەکانی وەک ملمانێی تائیفەگەری، پاراستنی سەروەری خاک، فەلسەفەی فیکری ڕەتکردنەوەی بەرامبەر، گەندەڵی بێسنوور لە داهات و سەرچاوە ئابورییەکانی وڵات، زەوت کردنی ماف و ئیمتیازەکانی تەواوی پێکهاتەکان بەتایبەت گەلی کورد وەک دووەمین پێکهاتەی سەرەکی لە عێڕاق، ئەمە سەرەڕای نەبوونی خزمەتگوزاری شایستەو ناڕەزایەتییەکانی خەڵکی سڤیل و داواکاری پیکهاتەکان و پێ نەدانی ماف و ئیمتیازە ڕەواکانیان لەڕووی و دارایی و ئابووری،وە لەڕووی شایستە سیاسی و مەدەنییەکانی ژیان. ئەوانە هەموو ئەو ڕاستیانەن کە لەهەموو قۆناغەکانی سیستەمی حکومڕانی عێڕاق بەرجەستە کراون لەدوای پرۆسەی ئازادی عێڕاق، نمونەی زیندوو بۆ کۆی ئەم کیشە هەڵپەسیردراوانە یاخود ڕاست تر بڵێم هەموو ئەو کێشە چارەسەر نەویست و چارەسەر نەکراوانە دەرخەری کۆی ئەو بارودۆخ و پێشهاتە قەیراناویانەی ئێستان، دەرهاویشتەکان لەبری سیاسییە هەڵپەرستەکان ڕوبەڕوبەروی خەلکی سڤیل و هاوڵاتیانی بێ تاوان بۆتەوە، سەرەڕای هێرشەکانی داعش و گرفتی ئەمنی و هەڵویستی هاوپەیمانان لەبارەی شەڕی تیرۆرستان لەناوە خۆی وڵات، چ لە هەرێم و چ لە بەغدا، لێرەو لەوێ جۆرێک لە جموجۆلی پۆپۆلیستی بەدی دەکرێن بۆ ورووژاندنی زیتری دەسەڵات، ئەمەش وای کردووە وەک بەرهەمی گەندەڵی و سیاسەتی ناڕەوای دەسەڵات و حوکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێڕاق دابندرێت، هەمان کات و بەشێوەو شێوازی جیاوازتر و لەژێر ناونیشانی جیاوازتر لە هەرێمی کوردستانیش زۆر بەڕوونی لێکەوتەکانی پەیڕەوکردنی سیاسەتی هەڵەو ستراتیژییەتی گەندەڵی سیستماتیکی بەرچاو دەکەون و کۆمەڵیک دروشم و گروپی یاخی بوو لەدەسەڵات بەرچاو دەکەون و بەڕووی دەسەڵات بەرز دەکرێنەوە، لەماوەی ڕابردوودا مێژووی بزوزتنەوەی رزگاری خوازی کورد هەورازو نشێوی زۆری بەخۆیەوە بینیوە، بەڵام لە ئێستادا زۆرێک لە مەترسی، یاخود جیاوازی زیاترو زۆرتری ئەگەرەکانی مەترسی بەدی دەکرێت، وەک دەزانین لە ئێستادا دۆخی هەرێمی کوردستان بەدۆخێکی سەختی ئابووری دا تێدەپەڕیت، ئەمەش لە ئەنجامی ناڕاستی کۆمەڵێکی دیاریکراو لە سیاسەتی بەناو سیاسەتوانان، کە هەڵەیە وەک سیاسەتوان ناویان ببەین، چونکە لەڕاستیدا بریتین لە کۆمەڵێک بازرگانی بۆرژوالیزمی ناڕاست و قۆرخکار بەرامبەر میللەت، کە ئامانجەکانیان بریتییە لەسەرمایەی زۆرو تێرکردنی حەزو ئارەزوەکانیان لەسەر حیسیابی هاونیشتیمانی و هاوڵاتی داماوی ئەم خاک و نیشتیمانە کە بەرهەمی کۆمەڵێک مەینەتی زۆرو خوێنڕشتنی ئاست بەرزی دەریاو زەریایە، زۆر ڕونیشە پشکی شێر بەر کۆمەڵێکی نێو جومگەکانی دەسەڵات و حوکومەتی هەرێمی کوردستان کەوتووە، لەو تاڵانیو بێ سروسەودایەی کە هەیە لە هەرێمی کوردستان، یاخود ڕوونتر بیڵێم پڕۆسەی دەسەڵات و حكومڕانی لە کوردستان بەداخەوە بەم شێوەیەی لێ هاتووە کە هێز لە دەست کام لایەن بێت جڵەوی قۆرخکاری ئاسان تر ڕادەکێشێت و مافی چەوساوەکان بۆ خۆی دەبات، وەک لای هەموو تاکێکی کورد ئاشکرایە کە هێزو پارتی دەسەڵات دارو سەرەکیش لە کوردستان، بریتین لە هەردوو پارتی ژمارە یەک(پارتی دیموکراتی کوردستان) و پارتی ژمارە دوو(یەکێتی نیشتیمانی کوردستان)، ئینجا پارتە سیاسییەکانی تریش لەدوای ئەم دووانە درێژە پێدەری ئەو هەمان سیسەتی هەڵەن، بەڵام ئەم دوو پارتە پشکی شێرو سەرەکیان بەرکەوتتووە و بەردەکەوێت لە لێکەوتەکانی ئێستاو ئایندە لە پڕۆسەی حکومڕانی لە هەرێمی کوردستان، خۆ ئەگەر بە فۆڕمێکی کراوەتر و بە لەخۆ بردووییەوە بتواندرێت، چارەسەر بۆ کۆی کێشەو گرفتەکان بدۆزرێتەوەو چارەسەری بە پەلەیان بۆ ئەنجام بدرێت، ئەوە گومانی تێدا نییە سوودو کەڵکی یەرکجار زۆری دەبێت و بۆئێستاو ئایندەی قەوارەی هەرێمی کوردستان بەگشتی و خەڵکی نێوەخۆیی هەرێمی کوردستان بەتایبەتی، بەڵام نەخوازەڵا ئەگەر برینەکانی خەڵی هەرێمی کوردستان بەدەستی دەسەڵاتی کوردییەوە قوڵتر بکرێن و لێکەوتەی نەرێنیان زۆر تر بەرچاو بکەوێت وەک ئەوەی ئێستا کۆمەڵێکی بەرچاو کەوتووە لە نێوەخۆی کورستان، ئەو کاتە مەترسی سیاسی و ئایدیۆلۆژی بەبەرهەم دەگات، هەم لە ناوەوە و هەم لەدەروەی هەرێمی کوردستان، کۆی ئەگەر و پێشهاتەکان دەکرێت شرۆڤەی زۆر و جیاوازیان بۆ بکرێت، بەپێی لێکدانەوەی جۆری سیاسەتی پەرتەکان و بەراوردکاریی لەگەڵ هەل و مەرجەکان گۆڕانکاری زۆر بەخووە دەگرن، لەهەمان کات داهاتووی هەرێمی کوردستان وەک هەرێمێکی بەهێز لەدەرەوەو بەتایبەت لەنێو گفتوگۆکانی نێوان عێراق و ئەمریکا، دەکرێت کۆمەڵێک ئەگەری بۆ پێشنیار بکرێت، منیش لە دیدی خۆم، لێرەدا وەڵامی ئەو ئەگەرانە دەدەمەوەو دەڵێم، کاتێک هەردوو وڵاتی ئەمریکاو عێڕاق دەگەن بە تێکگەیشتنێکی دوولایەنە، فۆرمێکی تازەو نوێ بەدی دەکەن لەستراتیژییەت و سیاسەتیەکانیان بەرامبەر بەیەک تر، کاتێکیش بووژانەوە بەدی کرا، ئەو کاتە هاوکێشە سیاسی و ئابوورییەکان بۆ ئاڕاستەیەکی جیاوازو سوود ئامێز بەدی دەکرێت، ئەو کاتە زۆر بە ئاسانی دەتوانین بڵێین سەراتایەکی زۆر گرینگە بۆ بووژانەوەی ئابووری و سیاسی ئایندەی هەرێمی کوردستان، وەک هەرێمێکی بە هێز لەعێڕاقی فیدڕاڵ، لەهەمان کاتیشدا نابێت ئەوە لەیاد بکەین، هەرێمی کوردستان وەک هەرێمێکی بەهێز چ لەڕووی نەوت و سامانە سروستییەکانەوە چ لەڕووی سیاسی و پەیوەندییە نێوودەوڵەتییەکانیشەوە داتوانێت لەژێر ئاڕاستە جیاجیاکان زەمینەسازی بکات بۆ بوژانەوەی سیاسی و ستراتیژی لە کۆی هەموو عێڕاق بە گشتی و لەهەرێمی کوردستان بەتایبەتی، دەبێت ئەوەش بزانین، بێگومان هیچ بوژانەوەیەک بەدی نایەت تاکو لە نێوخۆی وڵات زەمینەسازی و ئامادەسازی بۆ هەر ئامانجێک نەکرێت کە بتەوێت، ئەمەش بە بەرهەمی دەسەڵاتدار و حوکومڕانی ڕاست و دروست، بەهەوڵی کەسانی دەسەڵات بەدەستی ئەمانەت پارێزو کەسانی ڕۆشنبیرو خەمخۆر دێتە کایەوە.
بۆیە لە ئێستادا هەرێمی کوردستان بەڕێگای سەختو تەم و مژی قەیراناوییەوە گوزەر دەکات، پێویستە هەموو هەوڵەکان بەگەڕبخرێن و چڕو پڕتر بکرێنەوە بۆ چاکسازی ڕیشەیی، بۆ ئەمەس پێویستە کۆی جومگەکانی دەسەڵات بەکاربخرێن، دامەزراوەکان لە هەیمەنەی پارتایەتییەوە بۆ هەیمەنەی دامەزراوەیی وڵات بگۆڕدرێن، بنەما سەرەکییەکانی ئامادەسازی پەیڕەو بکڕین بۆ رووبەڕوبونەوەی گەندەڵی و بەهەدەردانی داهاتی خاڵە سنورییەکان و سامانی نەوت لەهەرێمی کوردستان، ئەمانە کۆمەڵە هەنگاوێکی یەکجار پێویستن، تاکو بتوانین لەکۆی ئەو قەیرانانەی کە دوچاری هەرێمەکەمان بۆتەوە لە ئایندەدا دەرباز بین لێیان، ئەو هەنگاوانە زۆر پێویستن بۆ گەیشتن بە داهاتوێکی گەش و پڕشنگدار بۆ وڵات، بە ڕەچاوکردنی کۆی ئەم خاڵ و پێشنیارە بەسوودانە، کە پیشنیاری هەر تاکێکی ڕۆشن هزرو دڵسۆزی ئەم خاک و نیشتیمانەیە، دەکرێت هەمووان وەک یەک دەستەو یەک سەرچاوە سووربین لەسەر ماف و ئیمتیازەکانی گەلەکەمان لە ناوەخۆو دەرەوە، وڵاتی ئێمەش کە کوردستانی ڕەنگینە، دەکرێت وەک وڵاتانی جیهان مافە سروشتییەکانی خۆی بەدەست بهێنێت و بتواندریت لە ناوەوەو دەرەوە کاری زۆر باش بۆ بەرەو پێشچوونی سیستەمی حوکوڕانی و سیاسی و خۆشگوزەرانی بۆ تاکی کورد فەراهەم بکرێت، لەناوەو دەرەوەی کوردستان. بێگومان گەر ئیرادە هەبێت و زاڵ بێت، بەهاوکاری و یەکگرتنی دڵسۆزانەی هەر تاکێکی سەربەخۆو ئاشتی خوازی کورد، هیچ هێزێک نییە لەهێزی ئەو یەکگرتنە ئاڵۆزتر بێت، زۆر پێویستە هەمووکات بەو نەفەسەوە بژین و بڵێین لەدوای گشت قەیران و بارو دۆخە سەختەکانی ژیانی سیاسی و مەدەنی چاوەڕوانییەکان کۆتاییان دێت، خۆشییەکان بەرجەستە دەکرێن و ئاواتەکان تێکەڵ ڕاسیتییەکان دەبێت، لەکۆتایدا منیش وەک نوسەری ئەو بابەتەو تاکێکی ڕۆشن هزر، بەو ئاواتەوەم تەواوی گەلانی جیهان لەبەرهەم و سێبەری دیموکراسیەتی راستەقینە سوودمەند بێت،داوا لە هەموو تاکێکی کورد دەکەم و دەڵیم پەیڕەوی خزمەتی زیاتری گەل و وڵات و نیشتیمان بکەن.
