مامۆستای زانکۆی راپەرین
ماستەر لە لێكۆڵینهوهی ستراتیژیی
دکتۆرا لە پەیوەندییه نێودەوڵەتییهكان
بەڕیوەبەری سەنتەری بوار بۆ لێکۆڵینەوەی سیاسی و ستراتیژیی
پێشەکی: گۆڕانکاریی ستراتیژی
ئەو بڕیارەی ئیسرائیل وەک یەکەم دەوڵەت بۆ دانپێدانان بە هەرێمی "سۆمالیلاند" (کە لە کۆماری فیدراڵی سۆماڵ جیابووەتەوە)، تەنها بڕیارێکی دیپلۆماسی سادە نییە. ئەم هەنگاوە لە چوارچێوەی زنجیرە فشارێکی سیاسی و ئەمنیی ئەمریکا و ئیسرائیل دێت بۆ سەر حکومەتی ناوەندی لە "مەقادیشۆ"، بەهۆی هەڵوێستە نەیارەکانی سۆماڵ بەرامبەر بە پڕۆژەکانی واشنتۆن و تەلئەبیب. ئەم ڕووداوە دەروازەیەکە بۆ تێگەیشتن لە ململانێیەکی قووڵتر کە تەواوی کەناراوەکانی دەریای سوور دەگرێتەوە.
١. دەریای سوور: ستراتیژیەتی لاوازکردن و هەڵوەشاندنەوە
ناوچەی دەریای سوور لە ئێستادا کەوتووەتە ناو جەرگەی پڕۆژە نێودەوڵەتییەکانەوە. ئامانجی ئەم پڕۆژانە یان لاوازکردنی دەوڵەتانی کەناراوەکەیە لە کەمترین ئاستدا، یان پاڵپێوەنانیان بەرەو هەڵوەشاندنەوە لە بەرزترین ئاستدا. ئەمە تەنها خوێندنەوەیەکی سۆزداری نییە، بەڵکو واقیعێکی سیاسییە کە لە ڕێگەی دروستکردنی تەنگژەی ناوخۆیی درێژخایەن و گۆڕینی هاوسەنگییەکانەوە جێبەجێ دەکرێت.
هەندێک وڵاتیش لەم ناوچەیەدا بەرەو جۆرێکی نوێ لە "ئاساییبوونەوە" (Normalisation) دەبرێن؛ نەک تەنها ئاساییبوونەوەیەکی ڕواڵەتی، بەڵکو ڕادەستکردنی بڕیاری سیاسی و ئەمنی بە ئیسرائیل، کە هەر لادانێک لەم ڕێڕەوە بە تێکدانی سەقامگیری ناوخۆیی وەڵام دەدرێتەوە.
٢. سۆمالیلاند؛ وەک "سەری ڕم"ی پڕۆژە نوێیەکە
دانپێدانانی ئیسرائیل بە سۆمالیلاند (هەرگیسا)، ئامادەکارییەکی پێشوەختەیە بۆ دانپێدانانی ئەمریکا، بەتایبەت لە سایەی گەڕانەوەی دۆناڵد ترەمپ بۆ کۆشکی سپی. ئەمە بەشێکە لە داڕشتنەوەی نەخشەی "قۆچی ئەفریقا". سۆمالیلاند لە ساڵی ١٩٩١ەوە سەربەخۆیی ڕاگەیاندووە و خاوەنی سەقامگیرییەکی ڕێژەییە، بەڵام تا ئێستا هیچ دانپێدانانێکی فەرمی نەبووە.
لێرەدا ڕۆڵی ئیمارات دەردەکەوێت؛ ئەبوزەبی لە ڕێگەی وەبەرهێنان لە بەندەری "بەرەبەرە" و کۆمپانیای "دی پی وۆرلد"، بووەتە گەورەترین پاڵپشتیکاری ئابووری و سیاسی سۆمالیلاند. تەنانەت پاسپۆرتی سۆمالیلاند کە لە جیهاندا دانی پێدا نەنراوە، تەنها لە "دوبەی" کاری پێ دەکرێت، ئەمەش ئاماژەیەکی سیاسی ڕوونە.
٣. کێبڕکێی تورکیا و ئیسرائیل لە سۆماڵ
تورکیا گەورەترین و گرنگترین هاوپەیمانی حکومەتی ناوەندی سۆماڵە لە مەقادیشۆ. ئەنقەرە خاوەنی گەورەترین بنکەی سەربازییە لە ئەفریقا کە لەسەر خاکی سۆماڵە و بڕوای تەواوی بە یەکپارچەیی خاکی ئەو وڵاتە هەیە.
هەنگاوەکەی ئیسرائیل بۆ ناساندنی "سۆمالیلاند"، لە ڕاستیدا وەشاندنی گورزێکی ناڕاستەوخۆیە لە هەژموونی تورکیا. ئیسرائیل دەیەوێت لە ڕێگەی دروستکردنی قەوارەیەکی نوێوە، پێگەی هاوپەیمانەکەی تورکیا (مەقادیشۆ) لاواز بکات و گەمارۆی بەرژەوەندییەکانی ئەنقەرە بدات، هەروەک چۆن لە دەریای ناوەڕاست لە ڕێگەی هاوپەیمانی لەگەڵ یۆنان و قوبرس هەمان کاری کردووە.
٤. هاوکێشەی ئەسیوپیا، میسر و سوودان و یەمەن
ئەم زەمین لەرزە جیوپۆلیتیکییە کاریگەری ڕاستەوخۆی هەیە لەسەر:
ئەسیوپیا: کە وەک وڵاتێکی گەورەی بێ-دەریا، هەوڵ دەدات لە ڕێگەی سۆمالیلاندەوە بگاتە ئاوە نێودەوڵەتییەکان، ئەمەش میسر و ئێریتریا نیگەران دەکات.
میسر: کە هەر تێوەگلانێکی ئیسرائیل یان ئەسیوپیا لە دەریای سوور وەک هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی و "کەناڵی سوێس" دەبینێت.
سوودان و یەمەن: جەنگی ئێستای سوودان و ململانێکانی "حەزرەمەوت و مەهرە" لە یەمەن، هەموویان پەیوەستن بە هەمان ململانێی کۆنترۆڵکردنی گەرووی "بابولمەندەب" و ڕێڕەوە ئاوییەکان.
کۆتایی و دەرەنجام: وێنە گەورەکە
ئێمە لەبەردەم ململانێی دوو پڕۆژەی ڕوونداین لە دەریای سوور و قۆچی ئەفریقا:
پڕۆژەی ئیسرائیلی-ئیماراتی: کە کار بۆ پارچەپارچەکردنی دەوڵەتە گەورەکان و دروستکردنی قەوارەی نوێ و ئاساییبوونەوەی ئەمنی دەکات.
پڕۆژەی تورکی: کە کار بۆ پاراستنی یەکپارچەیی دەوڵەتەکان و بەهێزکردنی حکومەتە ناوەندییەکان دەکات.
لە کاتێکدا ئەم هێزە ئیقلیمییانە خاوەنی پڕۆژەی خۆیانن، جێگەی داخییە کە وڵاتانی ناوچەکە و جیهانی عەرەبی بێبەرنامەن و هەندێک لایەنی عەرەبیش بوونەتە ئامرازی جێبەجێکردنی پڕۆژەیەک کە لە داهاتوودا زیان بە بەرژەوەندییەکانی گشت ناوچەکە دەگەیەنێت. ئەوەی ڕوویدا تەنها سەرەتای زەمین لەرزەیەکی گەورەیە کە نەخشەی نفووز لە یەکێک لە گرنگترین ناوچە ستراتیژییەکانی جیهان دەگۆڕێت.
