د.ڕێبوار فەتاح
یەکەم – دۆخەکە بەمجۆرەیە: چەند کۆمەڵێك دەستیان گرتووە بەسەر هەموو لایەنێكی ژیانی کوردستان و حوکمی ڕەهایان لە دەستە. یەکێك لەم لایەنانە ژینگەیە، دارستان، زەویوزار، گرد و چیا، کانی، چەم و ڕووبار، هەرچیەکیان بوێ داگیری دەکەن، هەندێكیان گەڕەکی نێو شاری داخستووە، تەنیا ڕێ بەوانە دەدەن کە لەوێدا دەژین.
هەمان دەسەڵاتی سیاسی حوکمڕانی ڕەهایە، خاوەنداری هەموو موڵکی کوردستانە، هەموو دارایی و ئابوری کوردستانی داگیر کردووە. لە بەرامبەر هیچ دەستگایەکی هەڵبژێراودا بەپرس نیە. بە چەکی دەسەڵات خەڵك سەرکوت دەکات تا ژینگەی کوردستان کاولبکات بۆ بەرژەوەندی دارایی خۆی بیفرۆشێتەوە.
هیچ یەکێك لەوانەی دەسەڵاتی سیاسی بە دەستە، شەرعیەتی قانونی نیە، بە دەنگدان لە دەسەڵاتدا نیە، بە دژەتیرۆ، پاراستن، ئاسایش و میلیشای حزب حوکم دەکات. بە کورتی، حوکمێکی بێوێنەیە، پێشینەی نیە. کۆمەڵێك پارێزگایەك لە هەرێمێك و لە وڵاتێك بە ئارەزووی خۆیان کاول بکەن بەبێ ئەوەی هیچ شەرعیەتێکیان هەبێ. بە ڕاستی جێی تێڕامانە.
دووەم – پاراستنی ژینگە ئاوەدانکردنەوەیە: کامپەینی خۆڕسکی پارێزگاری ژینگەی کوردستان دژی ئاوەدانکردنەوە نیە. ئاوەدانکردنەوە جیاوازە لەگەڵ داگیرکردن و کاولکردنی ژینگەدا. چیای ڕووتەڵە، دەکرێ بکرێ بە جێی حەواندنەوەی خەڵکی ماندوو یان بە جێی پاراستنی ژینگەیەك نزیك لەنێوچوونەوە، جا گیانداری کێوی بووبێ یان دارودرەختی دەگمەنی کوردستان.
کاولکارانی کوردستان، هیچ زانیاریان دەربارەی ژیانی کێوی نیە لەنێو ئەو چیایانەدا کە کاولی دەکەن: چ جۆرە گیاندارێك و زیندەوەرێك لەنێویاندا دەژین. بایۆدایڤێرستی بەشێکی گرنگە لە ژینگەی کوردستان و تێکدانی خەتی سوورە. ئەمەی کاولکاران دەیکەن جیاوازی چیە لەگەڵ سیاسەتی بەعس، پڕکردنەوەی سەرچاوەی ئاوی کوردستان و بڕینەوەی دارودرەختی!
بووژاندنەوەی ژیانی کێوی کوردستان زۆر سەخت نیە. خۆ دەکرا بەری چەند چیایەك بگیرایە و تەنیا بە باراناو ببوایە بە دەریاچەیەکی شیرین، کە هەزاران جۆر باڵندە و گیانداری کێوی بانگ بکردبا و سەدان جۆر دەرختی کێوی لەدەور بڕوابا. هەروەك دەبووە جێی پشووی سەدان خێزان، کە رۆژانە سەریان لێدەدا. هەڵبەت دەسەڵاتی ئەمڕۆ خەیاڵی تەنیا لە گیرفانە، نەك پرۆژەی بووژاندنەوەی کوردستان.
سێیەم: هەموو پڕۆژەیەکی ئاوەدانکردنەوە، پێویستی بە توێژینەوەیە تا بزانرێ کاریگەری لەسەر ژینگە و دانیشتوانی ناوچەکە چ دەبێ. هەندێك توێژینەوە لە وڵاتانی شارستاندا چەند ساڵێکی پێدەچێ. هەڵبەت چاوەنواڕی باشترە لە گۆڕینی دیمۆگرافی و ژینگەی وڵات. ئێچ ئێس تو – خێراترین شەمەندەفەرە، سەر و خواری بەریتانیا پێکەوە دەبەستێ. پاش چەند ساڵێك بڕیاری لەسەر درا، ئەویش بە مەرجێك ئاسایشی هەردووك ژینگە و دانیشتوان لەبەرچاو بگیرێ. بە گوێرەی نزیکی لە کاری هێڵی ئەم شەمەندەفەرەوە، هەموو دانیشتوان بەدرێژی ئەو هێڵە دوور و درێژە قەرەبوو کرانەوە، بەرلەوەی یەك تاقە پاچ لە زەوی بدرێ. کاولکارانی کوردستان بە ئارەزووی خۆیان دەڕووخێنن، بەبێ ئەوەی ئاسایشی خەڵك و ژینگە لەبەرچاو بگرن.
چوارەم - نەبوونی خزمەتگوزاری بۆ دانیشتوان: کاولکاران دەیانەوێ کوردستان سووك بکەن بەوەی بەو چیا جوانە دەڵێن، رووتەڵە و لافی ئاوەدانکردنەوە لێدەدەن. تەنیا چەند کیلۆمەترێك لەم چیایانەوە کە کاول دەکرێن، تونێڵی سیتەك هەیە، پێشڕەو؛ بەراوردی بکەن بەو پڕۆژە زەبەلاحانەی لەسەر گۆیژە و ئەزمڕ کراون بۆ خەڵکی بەدەرامەت؛ شەرمەزاریە، تیرەکەی چەند مەترێکە، تا تێدەپەڕیت وەختە بخنکێیت، نە تەلەفۆن و نە دەرکی فریادڕەسی تێدایە، تەڵەیەکە بۆ مەرگ. بڕوانن خزمەتی خۆیان چۆن دەکەن و خزمەتی خەڵك چۆن. ئایا شەرمەزاری نیە کە تونێڵی دەربەندیخان، لە ١٩٥٩ دروستکراوە، لەوی سیتەك پێشکەوتووترە!
پێنجەم: ئەم پڕۆژانە لەسەر موڵکی گشت دادەمەزرێن، بە درێژی مێژوو هەمووان توانیویانە چێژ و کەڵکی لێوەربگرن جا بۆ خۆیان بووبێ یان بۆ مەڕوماڵاتیان. ئێستا دەسەڵاتی ئابوری و سیاسی، کە هەردووك یەکن، داگیری دەکەن، پوڵێکی لە حساب نەهاتووی لێ قازانج دەکەن. بەمەشەوە ناوەستن، شورای بەدەوردا دەگێڕن و دەرکێکی تێدەخەن. موڵکی خەڵك دەبی وەكخۆی بمێنێتەوە. خۆ گەر دەستکاری دەکرێ، دەبێ لە خزمەتی خەڵکدا بێ، نەك چەند سیاسی/بازرگانی چاوچنۆك.
شەشەم – سیاسەتی دابەشکردنی خەڵك: ئەم گەڕەکانە هەموو شورا کراون و دەرکێك خڕ دایخستوون، پرسگەیەك لەوی دور الچباگ-ی بەعس لەپێشی دامەزراوە. ئیدی کەس ناتوانێ بەو ناوەدا بڕوات ئەوانە نەبن، کە موڵکی داگیرکراوی خەڵكیان بە پوڵێکی زۆر پێفرۆشراوە. ئەچی بۆ سەردانی نەنکت، سەردانی برات، سەردانی هاوڕێی خۆشەویستت، پرسگەیەك لەبەردەم دەرکی گەڕەکدا قوتبووەتەوە و دەبێ زانیاری تەواوی ئەو کەسە بدەیت کە دەچیەلای. نەنکی ڕەحمەتیم لە کانیسکان دەژیا، هەرچ کاتێك بمویستایە دەچووم بۆلای و بە دەستی بەتاڵیش نەدەگەڕامەوە، هێلکەیەکی مریشکەکەشی پێدەدام. جیاکردنەوە و مۆڵکردنی خەڵك، حزبی کورد دایمەزراند، ئەمانە کامپن، تەنیا وەك ئەوانی بەعس زۆرەملی نین، خۆبەخشن.
پارەکردن و کوتکردنی دانیشتوان، بە قانونی نێودەوڵەتی یاساغە. تەنانەت لە بەندی سەرەتای دەستوری عێراقدا دەنووسێ، هەموو عێراقیەك ئازادە لە سەرتاخوار عێراقدا موڵك بکڕێ و بگەڕێ. هەموو ئەمانە، پڕۆژەی جوداکردنەوەی خەڵكن، کە نە مۆڕاڵ دەرفەتیان پێدەدات، نە قانون. بەشبەشکردنی خەڵك ناقانونیە.
