مامۆستای زانکۆی راپەرین
ماستەر لە لێكۆڵینه‌وه‌ی ستراتیژیی
دکتۆرا لە پەیوەندییه نێودەوڵەتییه‌كان
بەڕیوەبەری سەنتەری بوار بۆ لێکۆڵینەوەی سیاسی و ستراتیژیی
سەرکردایەتی سیاسی ئیسرائیل لە تەلئەبیب بە شێوەیەکی سیستەماتیک و گوماناوی خەریکی دووبارە داڕشتنەوەی پارادایمی مێژوویی هاوچەرخن، ئەم هەوڵە لە ناوەڕۆک و ئاستی ستراتیژیدا لە ڕێگەی گوتاری بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلەوە، دەربارەی دروستکردنی "ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ" بەرجەستە دەبێت.
هەرچەندە ئەم چەمکە مێژوویەکی دێرینی هەیە، بەڵام پێشتر وەک ستراتیژیەتێکی گشتگیری ئیسرائیلی بەو شێوە سیستەماتیکەی ئێستا نەخراوەتە بواری جێبەجێکردنەوە. ئەمەش بەپێی هەموو میکانیزم و دینامیکیەتەکانی کۆنتڕۆڵکردنی قەیرانەکان و گۆڕەپانەکانی ململانێ.
دەستەواژەی نەتەنیاهۆیی لە چەندین بۆنە و پلاتفۆرمی جیاوازدا دووپات کراوەتەوە، بە تایبەتی لە کۆتایی ڕووداوەکانی حەوتی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ (ئۆپەراسیۆنی لافاوی ئەقصا). ئەم دووپاتکردنەوەیە دەرخەری قووڵایی دەروونناسی سیاسی و هەوڵێکە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی گوتاری ناوخۆیی ئیسرائیلی و ئامادەکاری بۆ گۆڕانکارییە ستراتیژییەکانی داهاتوو.
شیکردنەوەی گوتارەکەی نەتەنیاهۆ دوای ڕووداوەکانی حەوتی ئۆکتۆبەر گرنگییەکی پارادیگماتیکی هەیە بۆ تێگەیشتن لە ستراتیژی ئێستا و داهاتووی ئیسرائیل. ئەمە باشترین دەروازەیە بۆ تێگەیشتن لە دینامیکیەتی ململانێکە لە نوسخەی هاوچەرخیدا، کە لە نێوان "ئیرادەی هێز"ی ئیسرائیلی و "ئیرادەی بەرخۆدان"ی فەلەستینیدا بەرجەستە دەبێت.
چەمکی "ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ" سەرچاوەی لە بازنە ئایدیۆلۆژییە داخراوەکانی ڕاستڕەوی ئیسرائیلی و نەوە نوێیەکانی توندڕەوییەوە وەرگرتووە. ئەمانە هەوڵی خوێندنەوەیەکی تایبەتی ڕووداوەکانیان داوە، تاکو گوتاری نەتەنیاهۆ ببێتە دەربڕینێک لە خودموختاری داڕشتنی سیاسی نوخبە سیاسی، ئابووری و فیکرییە سەهیۆنیستییەکان. لەم چوارچێوەیەدا، ئیسرائیل لە مێشکی ئەم نوخبانەدا وەک پڕۆژەیەکی ستراتیژی فراوانتر دەردەکەوێت، کە پەیوەستە بە شەرعیەتی دامەزراندن و مانەوەی دەوڵەت و دڵنیابوون لە ئاسایشی ئیسرائیل.
لە شیکردنەوەی وردی تێگەیشتنی نەتەنیاهۆ و لایەنگرانی بۆ بنیاتنانی "ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ"، پێویستە سەرنجی یەکگرتوویی نێوان دینامیکیەتی نێودەوڵەتی و چەمکە ئیسرائیلییەکە لە ڕووی میتۆدۆلۆژی، شیکردنەوە و پراکتیزەکردن بدەین. بە واتایەکی وردتر، دانانی چەمکی "ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ" لە کۆنتێکستی تەواویدا، بۆ تێگەیشتن لە ڕەهەند و دەرەنجامەکانی ئەوەی تا ئێستا ڕوویداوە یان ئێستا ڕوودەدات. ئەم چەمکە، کە لە ڕووی میدیاییەوە باو بووە و بەکارهێنانی لەلایەن ئیسرائیلەوە زۆر بووە، دوو ڕەهەندی سەرەکی لەخۆ دەگرێت:
١. ڕەهەندی یەکەم: پەیوەندی بە دەرەنجامی کۆتایی هەیە کە دامەزراوە سیادییەکانی ئیسرائیل و فەلسەفەی سیاسییان بۆ ڕووداوەکان گەیشتوون پێی، بەجۆرێک نەتەنیاهۆ دەیکات بە پراکتیک.
٢. ڕەهەندی دووەم: وەسفکردنی قۆناغێکی مێژوویی تەواوە، بە هەموو ئاڵۆزی، تێکەڵاوی و دژیەکییەکانیەوە.
دەرەنجامێکی نزیک لە یەکلاکەرەوە هەیە کە ڕاستڕەوی دەسەڵاتداری ئیسرائیلی لە تەلئەبیب لەگەڵ هاوتاکانیان لە واشنتۆن لە گرووپی هەڵگری دروشمی "ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ" پێی گەیشتوون. ئەوان لەم قۆناغەدا حەتمیەتێکی مێژوویی و چارەنووسساز بۆ ململانێی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبینن. ئەم حەتمیەتە تەنها لەسەر سیاسەتی هێزە کاریگەر و پەیوەندیدارەکان ناوەستێت، بەڵکو بە هەمان ڕادە پشت بە ستراتیژیەتی ئیسرائیل دەبەستێت کە بە چڕی لەسەر لێهاتوویی لایەنە کاراکان و تێڕوانینەکانیان بۆ داهاتووی سنوورەکانی ئەم ململانێیە و توانای کۆنتڕۆڵکردنی دامەزراوە.
ئەم هێزانە (ئیسرائیل و لایەنە کاراکان) تەنها گرنگی بە فاکتەرێکی یەکلاکەرەوە دەدەن: سیاسەتی نفوز کە پشتگیری لە سەنتەرەکانیان و گەشەسەندنیان دەکات لەم ناوچە ستراتیژییەی جیهاندا، بە میکانیزمی میکیاڤیلی و نامۆڕاڵی.
ئەم دەرەنجامە لە ڕووی مەنتیقییەوە ناکرێت قبوڵ بکرێت، بەڵام لە چوارچێوەی کۆنتێکستە مێژووییەکەیدا ڕوون دەبێتەوە. دینامیکیەتێکی تەواو و دامەزراو هەیە بۆ پڕۆژەی "ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ". خەسڵەتی سەرەکی ئەم دینامیکیەتە لە ستراتیژیەتی شیکردنەوەی گشتیدا دەردەکەوێت، کە سیستەمی سیاسەتی نێودەوڵەتی بە سەرکردایەتی ئەمریکی پێشکەشی دەکات بۆ پاساودانی سیاسەتی هێزی ئیسرائیلی و سەرکۆنەنەکردنی وەک پێویستییەکی حەتمی.
بەپێی لۆژیکی خودی نەتەنیاهۆ، ڕەهەندێکی سێیەمی چەمکی "ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ" دەردەکەوێت، کە ئیسرائیل لە ناوەڕۆکی کۆلۆنیالی خۆیدا هەڵیگرتووە: "ئیرادەی مانەوە بە هێز". ئەمە بووەتە پارادایمێک کە زاڵە بەسەر هەموو ئامانج و بنەما ستراتیژییە سەربازییەکانی لای نوخبەکانی.
شیکردنەوەی گوتارەکەی نەتەنیاهۆ دوای ڕووداوەکانی حەوتی ئۆکتۆبەر گرنگییەکی پارادیگماتیکی هەیە بۆ تێگەیشتن لە ستراتیژی ئێستا و داهاتووی ئیسرائیل
لێرەوە، پرسی "ئاسایش" بووەتە چەقی ژیانی ئیسرائیل و جەمسەری هەموو بیرکردنەوەی. "ئاسایش" و "بەرگری" بوونەتە ناوەڕۆکی دۆکترینی سەربازی ئیسرائیلی وەک چەمکێکی داینامیکی کە مەودای ژیانی لە دەرەوەی ئیسرائیلە. ئەمە جگە لەوەی چەمکێکی "هێرشبەرانە-دوژمنکارانە"یە کە لە سروشتی ئایدیۆلۆژیای سەهیۆنیستی و ئامانجە سیاسییەکانی و لە سروشتی کۆمەڵگای ئیسرائیلی و زەینیەتی باڵادەستەوە سەرچاوە دەگرێت.
