"کەتیبی غوڕەبا" لە ساڵی 2013 لە لازقیە لەلایەن جیهادی فەرەنسی عومەر ئومسن دامەزرا. ئومسن، کە ویلایەتە یەکگرتووەکان و یەکێتی ئەوروپا بە "تیرۆریستی نێودەوڵەتی" دایاننابوو و تۆمەتی وەرگرتنی 80%ی جیهادییە فەرەنسییەکانی خرابوە پاڵی، سەرەتا لەگەڵ هەتەشە بوو بەڵام دواتر سەربەخۆیی ڕاگەیاند. ئەم کەتیبەیە بەزۆری لە چەکدارانی فەرەنسی و ئەفریقی پێکهاتوە. لە ساڵی 2020، هەتەش لەسەر دەسەڵات ئومسنی دەستگیرکرد و دوای ساڵێک و نیو ئازادی کرد.
پاڵنەری ئۆپەراسیۆنێکی ئەمنی هەتەش لە دوێنێدا دژ بە ئومسن لە کەمپەکەیدا، تۆمەتەکانی ڕفاندنی کچێکی فەرەنسی و سەپاندنی فیدیە بوو، لەگەڵ دامەزراندنی دادگایەکی شەرعی جیاواز کە سزای توندی جێبەجێ دەکرد. تۆمارە دەنگییەکانی ئومسن کە هەڕەشەی تێدابوو، توڕەیی دروست کرد. لە 22ی تشرینی یەکەمی 2025، "هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ سەر بەهەتەشە" هەڵمەتێکیان دەستپێکرد دوای ئەوەی ئومسن ڕەتیکردەوە خۆی ڕادەست بکات و شەڕ دروست بوو. دوای گەمارۆدانی کەمپەکە و دەستێوەردانی ناوبژیوانەکان، ڕێککەوتنێک کرا بۆ وەستاندنی شەڕ و ڕادەستکردنی کێشەکانی ئومسن بە دادگایەکی شەرعی. ئەمەش ئاماژەیە بۆ هەوڵەکانی هەتەشە بۆ سەپاندنی یاسا و کۆنترۆڵکردنی چەکدارە بیانییەکان، و ڕەنگە ببێتە هۆی دووبارە تێکەڵکردنەوە یان گواستنەوەی چەکدارانی کەتیبەکە.
ئەم رووداوە سەرەتای شەڕی خۆبەخۆی گروپە تیرۆریستە جیهادییە ئیسلامییەکانە، کە بۆ لەمەودا زۆرتر دەبن.
هەندێ سەرچاوە باس لەوە دەکەن کە جۆلانی دەیەوێت بە جیهان بڵێت کە ئەویش دژی گروپە تیرۆریستەکانە، بۆ ئەوەی بتوانێت لەم رێگایەوە رەزامەندی ئەمەریکا و رۆژئاوا بەدەستبهێنێت. ئەم نمایشەی جۆلانی لەسەر رێنماییەکانی دەزگای جاسوسی میتە، بۆ قوربانیدان بە گروپێکی سەر بەخۆیان بۆ دەستکەوتی سیاسی تەکتیکی.
- چەکدارە بیانییە تیرۆریستەکان، لەوانەش فەرەنسییەکان، کە چوونەتە سوریا بۆ ئەوەی بچنە ناو گرووپە چەکدارەکان، بە "مهاجرین" ناودەبرێن. ژمارەیەکی زۆریان لە پارێزگای ئیدلب جێگیر بوون، کە بە دوایین پێگەی سەرەکی ئۆپۆزسیۆنی سوریا و گرووپە جیهادییەکان دادەنرا، پێش رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد..
🔻 - سەر بە کوێن و کێ پشتیوانیان لێدەکات؟
چەکدارە فەرەنسییەکان لە پێشدا چوونەتە ناو گرووپە جیاوازەکانەوە. لە سەرەتادا، زۆرێکیان چوونەتە ناو ڕێکخراوی تیرۆریستی (داعش) یان "بەرەی نوسرە" (کە دواتر بوو بە هیئەی تەحریری شام)، کە ئێستا فەرمانڕەوای بەشێک لە سوریا دەکات. دوای لەناوچوونی "داعش" لە ناوچەکە چەکدارە فەرەنسییەکان بەسەر چەندین گرووپدا دابەش بوون:
١- هیئەی تەحریری شام (HTS): ئەمە هێزی باڵادەست بوو لە ئیدلب، ئێستا لە دیمەشق حاکمە. ئەم ڕێکخراوە ژمارەیەک چەکداری بیانی لەخۆگرتووە، بەڵام لە ساڵانی دواییدا دەستی کردووە بە زیندانی یا کوشتنی هەندێکیان، بەتایبەتی ئەوانەی کە ڕەتیان کردەوە بە تەواوی ملکەچی دەسەڵاتی بن.
٢- حراس الدین: ئەمە گرووپێکە لە هیئەی تەحریری شام جیابووەتەوە و بە باڵی فەرمی ڕێکخراوی قاعیدە لە سوریا دادەنرێت. ئەم گرووپە ژمارەیەک جیهادی توندڕەوی ڕاکێشاوە، لەوانەش فەرەنسییەکان.
٣- گرووپە سەربەخۆکان: هەندێک لە چەکدارە فەرەنسییەکان گرووپی بچووکی تایبەت بە خۆیان دروست کردووە یان چوونەتە ناو کەتیبەی سەربەخۆ لە چەکدارە بیانییەکان. یەکێک لە دیارترین ئەم گرووپانە "فرقە الغربا‌و" بوو کە لەلایەن عومەر دیابی (عومەر ئومسن) دامەزرا، کەسایەتییەکی دیاری فەرەنسی بوو لە بواری وەرگرتنی چەکدار، ئێستاکەش رێبەرایەتی ئەو گروپە تیرۆریستیە دەکات.
🔻 - ژمارەیان:
بەوردی ژمارەیان پشتڕاست نەکراونەتەوە و بەردەوام لە گۆڕاندان. بە مەزەندەی حکومەتی فەرەنسا، سەدان هاوڵاتی فەرەنسی چوونەتە سوریا و عێراق. پێدەچێت سەدانیان هێشتا لە ناوچەی ئیدلب مابن، هەندێکیان لەگەڵ خێزانەکانیان.
🟡 - کێ پشتیوانییان لێدەکات؟
پشتیوانیی ئەم چەکدارانە ئاڵۆز و فرە سەرچاوەیە، و بە تێپەڕبوونی کات گۆڕانی بەسەردا هاتووە:
١- تۆڕەکانی وەرگرتن و پشتیوانی لە ئەوروپا: لە سەرەتادا، پشتیوانییەکە بە شێوەیەکی سەرەکی لە تۆڕەکانی وەرگرتن و کارئاسانی لە فەرەنسا و ئەوروپاوە دەهات. ئەم تۆڕانە بەرپرس بوون لە بڵاوکردنەوەی ئایدۆلۆژیای جیهادی و کۆکردنەوەی پارە و ئاسانکاری بۆ گەشتی چەکداران بۆ سوریا لە ڕێگەی تورکیاوە. کەسایەتییەکانی وەک عومەر ئومسن ڕۆڵێکی سەرەکییان لەم بوارەدا لە ڕێگەی بانگەشەی ئۆنلاینەوە گێڕا.
٢- خۆبەخشین و خێرایی: زۆرێک لەم چەکدارانە پشت بە خێرایی تایبەت دەبەستن لە لایەن لایەنگرانیان لە سەرانسەری جیهاندا، کە زۆربەی کات لە ڕێگەی کەمپەینە نهێنییەکانی ئۆنلاین و ئەپەکانی پەیام ناردنی کۆدکراوەوە کۆدەکرێنەوە. هەروەها هەندێکیان ڕەنگە پاشەکەوتی کەسی خۆیان هێنابێت.
٣- پشتیوانی سەرەکی ئەم گروپە و گروپەکانی دیکەی تیرۆریست، خودی دەزگای جاسوسی میتە، لەو کاتەی کە هاکان فیدان سەرۆکایەتی ئەو دەزگایەی دەکرد و، ئێستاش میت و خودی هاکان فیدان و ئەردۆگان پشتیوان و هاوکاریانن.
٤- ئەو گرووپانەی کە سەر بەوانن:
سەرچاوەی سەرەکی پشتیوانی ئێستا ئەو گرووپەیە کە چەکدارەکان لە ژێر دەسەڵاتی ئەواندا دەجەنگن. بۆ نموونە، پێشتر هیئەی تەحریری شام کۆنترۆڵی ئابووری ناوچەکەی دەکرد و باجی کۆدەکردەوە و دەروازە سنوورییەکان بەڕێوەدەبرد بە ئێستاشەوە، ئەمەش سەرچاوەیەکی داهات بۆ دانیشتووانی ناوچەکە دابین دەکات، لەوانەش بیانییەکان کە لە ژێر فەرمانی ئەودا کاردەکەن.
🔵 - ئایا دەزگای هەواڵگری تورکیا (MIT) ڕۆڵی سەرەکی هەیە؟
ڕۆڵی دەزگای هەواڵگری تورکیا (MİT) لەم چوارچێوەیەدا ئاڵۆزە و جێگەی مشتومڕێکی زۆرە. چەندەها بەڵگەیەکی یەکلاکەرەوە و ڕاستەوخۆ لەبەردەستە، لەوانە ئەو بەڵگانەی رۆژنامەوان جان دۆندار لە رۆژنامەی جمهوریەت بڵاوکردەوە کە دەزگای هەواڵگری تورکیا بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ پشتیوانی چەک و تفاق و خواردن لە چەکدارە تیرۆریستەکان دەکرد و دەکات. سەرباری ئەوەش هاوکارییەکانی دەزگای جاسوسی میت دەتوانین بەم شێوەی خوارەوە ئاماژە پێبدەین:
١- ئاسانکاریی تێپەڕین: لە ساڵانی یەکەمی ململانێی سوریا (نزیکەی 2012-2015- تاوەکو ئێستا)، تورکیا بە بەرفراوانی تاوانبار دەکرا و دەکرێت بە چاوپۆشیکردن لە تێپەڕبوونی هەزاران چەکداری بیانی، لەوانەش فەرەنسییەکان، لە ڕێگەی سنوورە درێژەکانییەوە لەگەڵ سوریا بۆ ئەوەی بچنە ناو گرووپە جیاوازەکان، لەوانەش "داعش" و "بەرەی نوسرە". زۆرێک لە شیکاروانان پێیان وایە کە ئەمە بەشێک بوو لە سیاسەتێکی فراوانتری تورکیا کە ئامانجی پشتیوانی بوو لە گروپە تیرۆریستەکان وەک رژێمێکی ئیخوانی تۆرانی تیرۆریست.
٢- مامەڵەکردن لەگەڵ هیئەی تەحریری شام: تورکیا پشتیوانی سەرەکی دەرەکی بوو لە ئیدلب و ڕاستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ هیئەی تەحریری شام (HTS) دەکرد و ئێستاش بەردەوامە.
٣-بەکارهێنانیان وەک کارتی فشار: خاڵە جەوهەرییەکە ئەوەیە کە تورکیا چەکدارە بیانییەکان لە ئیدلب وەک کارتی فشار لە دانوستانەکانی لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپا بەکاردەهێنێت. لە ڕێگەی کۆنترۆڵکردنی ناوچەکە، تورکیا دەتوانێت هاوکاری بکات لە ڕادەستکردنی هەندێک لەم چەکدارانە یان هەڕەشە لە ئاسانکاری گەڕانەوەیان بۆ ئەوروپا بکات، ئەمەش کاریگەرییەکی سیاسی پێدەبەخشێت.
