ساڵانێکی زۆرە ناڕەزایەتیەکی گەورە هەیە لە ناو عیراقیەکان دژ بە حکومەت، بەڵام ئەمەی ئێستا ڕوودەدات ئەوەندەی پڕۆژەیەکی سیاسی، مەزهەبی و تاکەسی موقتەدا سەدرە، ئەوەندە ناڕەزایەتیەکی کۆمەڵایەتی نییە دژ بە گەندەڵی و خەراپی حکومڕانی. ئەوانەی لە بەغدا خۆپێشاندان دەکەن، کاتێک ناڕازین کە موقتەدا فەرمانیان پێ بکات ناڕازی بن، هەر کات موقتەدا فەرمانی کرد، ئەوا ناڕەزایەتی ئەوانە نامێنێت و دەچنەوە ماڵەوە.
یەکێک لە دەروازە گونجاوەکان بۆ تێگەیشتن لە سەدر و ڕووداوەکانی عیراق لەم چەن ساڵەی دوایی، بریتییە لە پەیوەندی نێوان موقتەدا و ئێران. پەیوەندی نێوانیان تا ئەندازەیەک ئاڵۆز و نا سەقامگیرە. لەگەڵ ئەوەی موقتەدا بۆ خوێندن و پشوو و چارەسەری پزیکشی و جار جار بۆ خۆ شاردنەوە و دوورە پەرێزی، ئێران وڵاتی دووەمیەتی و، لە کاتی شەڕەکەی نێوان سوپای مەهدی و ئەمریکیەکان و شەڕە تائیفیەکانی سەدر، ئێران هاوکاری سەرەکی موقتەدا بوو بە چەک و پارە، بەڵام بە براورد بە سەرکردە شیعەکانی تری عیراق، موقتەدا سەربازێکی ئێران و خامنئی نییە، بە تایبەت لەم چەن ساڵەی دوایی کە موقتەدا هەست دەکات دەرەفەتێک هەیە بۆ ئەوەی گەورەتر و کاریگەرتر بێت.
ناکۆکی نێوان ئێران و موقتەدا بۆ چەند هۆکارێک دەگەڕێتەوە:
١- موقتەدا نە خامنئی بە مەرجەعی خۆی دەزانێت نە سیستانی کە ئێرانیە. بەڵکو باوکی بە مەرجەعی خۆی دەزانێت. سەدرییەکان شیعەیەکی عەرەبی عیراقین، باپیری موقتەدا سەرۆک وەزیرانی عیراق بووە لە چەلەکانی سەدەی ڕابوردوو لە سەردەمی پاشایەتی. نەجەف و عیراق بە سەنتەر دەزانن، یا دەیانەوێت بیکەنە سەنتەر. دەیانەوێت حەوزەی نەجەف چەق بێت. هەرچەن تا ئێستا نازانم وەڵامی سەدر چییە بۆ پرسیاری ئەوەی بۆچی خۆی لە حەوزەی قوم دەخوێنێت و بۆ لە نەجەف نییە؟ دەوترێت ڕەگێکی سەدرییەکان بۆ لوبنان دەگەڕێتەوە، واتە هەر ڕەگێکی عەرەبییە. گوایە سەدرییەکان دەگەڕێنەوە بۆ سەر بنەماڵەی ئیمام عەلی، کە ئەمەش ڕەگێکی عەرەبییە.
یەکێک لە مامۆستا سەرەکیەکانی موقتەدا لە زانستی شەرعیدا لە قوم، جەعفەر سوبحانی تەبرێزییە، کە زانایەکی شیعەی ئێرانی ئازەرییە، لەگەڵ ئەوەی موقتەدا ڕێزێکی گەورەی بۆ هەیە، بەڵام ئەویش بە مەرجەعی خۆی نازانێت و لەبارەی حوکمی ولایەتی فەقیە جیاوازی قووڵیان هەیە، سەدر باوەڕی پێ نییە و مامۆستاکەی بە توندی داکۆکی لێ دەکات.
٢. سەدر لەبەر مێژووی خێزانەکەی، لەبەرئەوەی خۆشی بە سروشت، وەک زۆربەی سیاسیەکانی عیراق، سروشتێکی ستەمکار و دیکتاتۆریانەی هەیە و دەیەوێت خۆی تاکە یاریکەری سەرەکی بێت لە عێراق، قبوڵی نییە ئێران وەک سەرکردە شیعەکانی تری عیراق و لوبنان و یەمەن و پاکستان... سەیری بکات و مامەڵەی لەگەڵ بکات، واتە وەک پەراوێزی ئێران. موقتەدا نایەوێت پەراوێزی ئێران بێت، بەڵکو دەیەوێت هاوشانی ئێران بێت لە جیهانی شیعەدا بە تایبەت لە عیراق. ئێران لەبەر ئەوەی دواجار دەوڵەتێکی فارسە، دەیەوێت شیعەی هەموو جیهان، پەراوێزی ئێران بن.
٣- ئێران فکر و ویست و کەسایەتی موقتەدا باش دەناسێت، بۆیە دەیەوێت بیکاتە بەشێک لە شیعەی عیراق و لەگەڵ سەرکردەکانی تری عیراق وەک یەک بەرە مامەڵەی لەگەڵدا بکات. چونکە ئەگەر سەدر عیراق بگرێتە دەست، ئەوا بە حوکمی زمان و نەتەوە و رەچەڵەک کە گوایە دەگەڕێتەوە بۆ ئیمام عەلی، لەپێشترە و ئامرازی زیاترە بۆ ئەوەی ببێتە چەقی شیعە و پێگەی ئێران لاواز بکات.
بە تایبەت کە عێراق وڵاتێکی عەرەبییە و بنکەی سەرەکی شیعەیە، نەک ئێرانی فارسی کە دەوترێت زۆربەی زاناکانیان هەر نازانن قورئان بە باشی بخوێننەوە. ئاشکرایە ئێران جگە لە تلیاک و تیرۆر، فکری شیعەگەرایی هەیە بۆ کشان و فراوانکردنی هەژموونی خۆی، لێسەندنەوەی ڕابەرایەتیکردنی شیعە لە ئێران، دەبێتە دەوڵەتێکی بێ شووناس کە تەنیا تلیاک و کریستاڵ و لەشفڕۆشی و سیغە و تیرۆری دەمێنێتەوە.
٤- سەرەڕای ئەوەی موقتەدا دووژمنی سەدامە، بەڵام خەونی موقتەدا، بوون بە سەدامە. واتە کۆنتڕۆڵکردنی عیراق و یەکسانکردنی عیراق بە سەدر. ئەمەش واتە پێکدادان لەگەڵ ئێران لە ئایندەدا. بۆیە ئێران بە گومانەوە سەیری موقتەدا دەکات. هاوکات، موقتەدا سیاسیەکی شیعەیە، وەک سیستانی نییە کە شیعەیەکی دوور لە حوکمڕانی بێت، لەم ڕووەوە موقتەدا زیاتر لە شیعەی ئێرانیەوە نزیکە، کە سیاسەت و مەزهەب تێکەڵ دەکات، بەڵام بە بێ بانگەشەکردن بۆ ولایەتی فەقیە. ئەمەش دووبارە خواستی ئێران نییە، چونکە موقتەدا شیعەیەکی عەرەبی عیراقی بەپێی تێگەیشتنی مەزهەبی سەدر لا پەسەندە. ئەمەش واتە پەراوێزخستنی شیعەی ئێرانی فارسی.
ئەو دۆخەی کە لە عیراقدا هەیە، گوایە شۆرش و ناڕەزایەتی جەماوەرە، لە ڕاستیدا ململانێی نێوان دوو بەرەی شیعەیە، موقتەدا سەدر و بەرەی شیعە یا بەرەی نا شیعەی نزیک لە ئێران یان ڕامکراو لە لایەن ئێرانەوە.
ڕاستە ئێران بەرگری لە بەرەکەی خۆی دەکات و گومان و ترسی زۆرە لە سەدر، بەڵام پەیوەندی سەدر و ئێران، ئەوەندە پەیوەندییەکی فرە ڕەهەند و دوور و درێژە، چەنێ جیاوازی و ناکۆکی تێدایە، ئەوەندەش خاڵی هاوبەش نزیکایەتی تێدایە، بۆیە گەیشتن بە ڕێککەوتن لە نێوانیاندا، ئەگەر ئاسانیش نەبێت، ئەوا مەحاڵ نییە. بە تایبەت ئەگەر موقتەدا بێ هیوا بکرێت لە خەونی کۆنتڕۆڵکردنی عیراق.
ئێران تا پێی بکرێت هەوڵدەدات سازش بۆ سەدر نەکات، بەڵکو شکستی پێبهێنێت بەبێ ئەوەی شەڕی ناوخۆ لە عیراقدا درووست بێت. چونکە شەڕی شیعە و شیعە لە عیراق، زیانی گەورەی دەبێت بۆ ئێران. بەردەوامی موقتەدا لەم هێز و کاریگەرییەیی لە بەغدا، وای لێ دەکات زیاتر هەنگاو بنێت بۆ گرتنە دەستی عیراق و لاوازکردنی بەرەی ئێران.
شایەنی باسە، ئێران جگە لە عیراق، لە لوبنان و لە یەمەن و ئەفغانیستانیش ئەو هەژموونەی پێشتری نەماوە، لە سووریاش لە ژێر ڕەحمەتی مووشەکەکانی ئیسرائیلە، چاوەڕوان دەکرێت دوای ئەو گۆڕانکارییانەی لە پاکستان ڕوویاندا، لەوێش هەژموونی کولتوری ئێران تووشی بەربەست ببێت. زۆربەی ئەو ئەگەرانە، پشت بە ڕێککەوتنی ئەتۆمی دەبەستێت لەگەڵ ئەمریکا. ئەو ڕێککەوتنە سەربگرێت، ئێران لەم نیمچە شکستانە هەڵدەستێتەوە.
سیناریۆکانی بەردەم عێراق:
١. ئەگەر سەدر سەرکەوتوو بێت و دەسەڵاتی عیراق بگرێتە دەست، ئەوا دوو ئەگەر هەیە، دووبارە کردنەوەی سەردەمی سەدام، کە ئەمەیان زۆر قوورسە، ئەگەری دەستپێکردنەوەی تەقینەوە و وێرانکردنی سەقامگیری و ئاسایش لە عیراقدا لە لایەن ئێران و ملیلیشیاکانیەوە دژ بە حوکمی سەدر.
٢. شکستی سەدر، یان گەیشتن بە ڕێککەوتن لە نێوان لایەن شیعەکان، بە ڕەزامەندی رێککەوتنی ئەمریکا و ئێران. ئەمەش واتە بەردەوامی بەو عیراقەی کە ئێستا هەیە، پەرتەوازە، لاواز و پڕ قەیران و وێران بە گەندەڵی و مافیایی و بێ سەروەری.
بۆ کورد ئەگەری دووەم باشترە، عیراقێکی لاواز و ماندوو و بێ سەروەری باشترە لە عیراقێکی دیکتاتۆر و بەهێز کە سەدر دەیەوێت درووستی بکات. لەم خاڵەدا، تا ڕادەیەک لە هەندێ ڕووەوە، بەرژەوەندی ئێران و باشووری کوردستان یەک دەگرێت.
٣- درووستبوونی شەڕی ناوخۆ، لە نێوان سەدرییەکان و شیعەکانی سەر بە ئێران. ئەمەیان پێویستی بە دەستی دەرەکی هەیە، دەستی ئیماڕات و سعودییە، بەڵام ئەو دووانە لە ئیستادا ناوێرن و لەوانەیە نەیانەوێت ئەو دۆخە درووست بکەن، یاخود دەستی ئیسرائیل، ئەمەش ڕوون نییە، چونکە ئەمریکا بەهۆی سەرقاڵیەکانیەوە، لەوە ناچێت مەزاجی ئەوەی هەبێت خەریکی عیراق بێت لەم کاتەدا. ئێرانیش ئەوەی ناوێت. بەڵام بە گشتی شەڕ و جەنگ، زۆر کات، بە پێی لۆژیک و لێکدانەوەی ورد و عاقلانی سەرهەڵنادات، بەبێ دەستی دەرەکی شەڕەکە ڕووشبدات، ماوەیەکی کەم دەخایەنێت، چونکە هەردوو لا، پێویستیان بە دەوڵەتێکە چەکیان بۆ بنێرێت.
لە مێشکی ئێمەی مرۆڤ وا ڕاهاتووین کە هەموو کێشەیەک، چارەسەری هەیە. واتە هەر کە کێشەیەک یا قەیڕانێک هەبوو، دەبێت بگەڕێن بە دوای چارەسەر، چونکە پێمانوایە حەتمیە دەبیت هەموو کێشەیەک چارەسەرێکی هەبێت. لە واقعدا ئەمە وا نییە، هەندێ کێشە هەیە، چارەسەری نییە. نەک تەنیا عیراق، بەڵکو چەندین کۆمەڵگا و وڵاتی تر هەن، بە دەیان ساڵ و بەڵکو زیاد لە سەدەیەکە بە هەندێ قەیران و کێشەی دیاریکراوەوە دەناڵێنن، تا ئەمرۆش هەر ئەو کێشانە ماون و چارەسەر نەکراون.
لوبنان لە درووستبوونیەوە کۆمەڵێک کێشەی هەیە تا ئەمرۆ، لەوانەیە تا دەیان ساڵی تر هەر ئەوە بەردەوام بێت. ئەمە تەنیا تایبەت نییە بە وڵاتانی دواکەوتوو و هەژار و لاواز، بۆ نموونە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، کە لە هەرە پێشکەوتووترین وڵاتانی جیهانن، نزیکەی ٥٠ ساڵە کێشەی پشت بەستن بە وزەی یەکێتی سۆڤیەت و رووسیایان هەیە، لەوانەیە دە ساڵی تریش هەر ئەو کێشەیە بمێنێتەوە.
عیراق پێش زیاد لە ١٠٠ ساڵ هەڵەیەک بوو لە لایەن بەریتانیا و سیستەمی جیهانی ئەو کاتەوە دژ بەو خەڵکە کرا کە ئەمرۆ پێیان دەوترێت عیراقی.
درووستکردنی عیراق، درووستکردنی قەیرانێک بوو، لە ماوەی ئەم سەد ساڵە، ئەم قەیرانە هەر فراوانتر و قووڵتر کراوە، چ لە لایەن وڵاتانی بیانی، یا لەلایەن خەڵکی ناو ئەم شتەی پێی دەوترێت عیراق، واتە قەیرانێک سەد ساڵ زیاترە گەشەی پێدەدرێت و گەورەتر ئاڵۆزتر دەکرێت. هەموو سەردەمێک، بەرگێکی نوێی لەبەر دەکەن تا بگونجێت لەگەڵ گۆڕانکارییەکان.
عێراق ئەو قەیرانەیە کە چارەسەری نییە. بۆ نموونە ئەو دروشمە بەتاڵانەی وەک کارکردن بە دەستوور، دیموکراسی، بە دەزگایکردن، هاووڵاتیبوون، مافی مرۆڤ و ڕێزگرتنی پێکهاتەکانی عیراق لە یەکتر و بە یەکەوە ژیان و هەوڵدان بۆ شەفافیەت و... ئەمانە نابێت وەک چارەسەر تەماشا بکرێن، چونکە وەک ئەوەیە بڵێین چارەسەرەکە ئەوەیە عیراقیەکان بکەین بە مرۆڤێکی تر، جیهانبینی و سروشت و فکر و ئەخلاق و هەموو پێکهاتەکانی دەروونی ئەو تاکە و رەفتار و هەڵسوکەوتی بگۆرین، وەک ئەوەیە بڵێین چارەسەرەکە ئەوەیە هەرچی سیاسی و دەسەڵاتدار و ئۆپۆزسیۆن و حیزب و مەرجەع و کەسایەتیە شیعە و سوونەکان و کولتور و عەشیرەت و خێزانی عیراقی... هەمووی لاببەین و بیگۆرین. ئەمە چارەسەر نییە، ئەوەندەی لە جینوسایدکردن و سڕینەوەی مرۆڤی عیراقی دەچێت، ئەوەندە نزیک نییە لە چارەسەرێکی واقعی و گونجاو کە جێبەجێ بکرێت.
