سەرەتا.. نامەیەک
مامۆستایەکی بەڕێز دەربارەی ئەم دۆخی تەعریب و کرین و فرۆشتنی موڵکی کوردستانە ( کورد وەک فرۆشیار و عەڕەب وەک کڕیار) نامەیەکی حەسرەتئامێزی بۆ ناردووم کە دەردەدڵی خۆیەتی لەگەڵ کچەکەی. کە ناوەڕۆکەکەی بە کورتی ئاوایە:
( ..کچەکەم بەداخەوە منیش بومە خاکفرۆش و چومە ڕیزی نیشتمان فرۆشانەوە٫ چونکە شوقەیەکم هەبوو بەعەڕەبێکم و فرۆشت و ئیتر بەوهۆیەوە عەڕەب دەبنە خاوەنی کوردستان! من دەزانم تا بیست ساڵی تر هەولێر دەبێتە شارێکی کوردی/عەڕەبی و نیوە بەنیوە دەبێت و بەمەش شتێک بەناوی کوردستان نامێنێت! من بۆ ئەو تاوانەم هەرگیز لەخۆم خۆشنابم٫ چونکە ئەوە منم کە بەژداریم کرد لەم نیشتمانفرۆشتەو عەڕەبم هێنایە کوردستان .. بەڵام من پاساوێکم هەبوو ناچار بووم! چونکە ئەو شوقەیەی کە بە قەرزوقۆڵەیەکی زۆر کڕیبووم و ڕێژەیەکی زۆری قیستەکەشم نەدابوەوە٫ ئیتر بەهۆی بێ موچەییەوە نەمدەتوانی قیستەکەی بدەمەوەو ڕۆژبەڕۆژ زیاتر لەسەرم کەڵەکە دەبوو! بۆیە دەبوایە بە پەلە بیفرۆشم٫ جا کاتێک خەریکی فرۆشتی بووم دەیان عەڕەب بوونە کڕیاری و ئامادەبوون بە پارەیەکی باش بیکڕن. بەڵام هیچ کوردێک نەبوو بیکڕێت! بۆیە دوای چەند مانگ چاوەڕوانی ناچاربووم شوقەکەم بە عەڕەبێک فرۆشت و بەمەش داندەنێم بەوەی کە منیش بوومە خاکفرۆش .....)
پێش ئەوەی شرۆڤەیەکی بابەتی کڕین و فرۆشتی کوردستان بکەین ( کڕین و فرۆشتنی کوردستان لە میانەی کڕین و فرۆشتی موڵک کە عەڕەب کڕیارەو کورد فرۆشیارە) من لێرەدا زۆر سوپاسی ئەم مۆستایە دەکەم کە ئەم نامەیەی بۆ ناردم.
شرۆڤەی چەند هاوکێشەک..
١. حیکایەتی باڵادەستی عەڕەب و لە پێشتربونیان بەراود بە کورد لە کڕینی موڵک و ماڵ لەسەر بنەمای هاوکێشەیەکی زۆر فێڵبازانە و ناهەموار وەستاوە کە عادەتەن بەم جۆرەیە:
سەرەتا هەر بەهۆی هاتنی عەڕەبەوە٫ خانوو و شوقە زۆر گران دەبێت. ئینجا بەهۆی ئەم گرانیەوە خەڵکی خۆمان ناتوانن بیکڕن و سەرەنجام دیسان عەڕەب لە مونافەسەی کڕین لە پێشەوەیە!
ئەمە لە کاتێکدا لە دۆخی ئاساییدا تەنانەن لەدۆخی بێ معاشی و بێ پارەییش، قانوونە ڕاستیەکە وەهایە کە نرخی موڵک و خانوو و کرێ دادەبەزێت و دۆخەکە هاوتەریب دەبێت بە کەم پارەییەکە! بەڵام هاتنی عەڕەب ئەم هاوکێشەیەی تێکداوە٫ بۆیە ئەوە بێ پارەیی و بێ معاشی نیە کە دەبێتە هۆی ئەوەی خەڵک نەتوانن خانوو و موڵک و شوقە بکڕن یان بە کرێی کونجاو دەست بخەن٫ بەڵکو ئەوە پڕۆسەو پڕۆژەی نیشتەجێبوونی عەڕەبە ئەو بوار و بازارەی تێکداوە.
٢. ئەوەی بە هۆی ئامادەیی عەڕەب بۆ دانی پارەی زۆر لە کڕین یان کریی موڵک و خانووبەرە وا حساب دەکرێت کە ئەمە داهاتە بۆ کۆمەڵگەو کەواتە شتێکی ئیجابیە! هیچ ڕەست نیە! بەڵکو ئەوە ڕێک پەیوەستە بە هاوکێشەی گەندەڵی و نیشتمانفرۆشی لەلای ئەو کۆمپانیاو کەسانەی کە بەپشت بەستن بە دەسەڵات استغلالی زەوی وسەرمایەو مۆڵەتی وەبەرهێنان دەکەن٫ ڕوونکردنەوەی ئەم ڕاستیەش پێویستی بە دەستنیشانکردنی دوو ئاست هەیە بەم شێوەیە:
آ. سەرەتا ئەم ئیستغلالەی زەوی و وەبەرهێنان لە میانەی هاوکێشەی دەسەڵات/گەندەڵی و ناشەرعیەتی دایە! بۆیە ڕێک لەسەر حسابی وەبەرهێنانی ڕاستەقینە وە مافی ڕەوای هاوڵاتیانی کوردستانە، چونکە خەڵکی کوردستان دەبوایە لە بنەڕەتدا سوودمەند بن لە زەوی و لە سولفەی خانووبەرە جا بەهەر شێوەو میکانیزمێکی گونجاو بوایە٫ بەڵام کە ئێستا خەڵکی ئێمە لەو مافە بێ بەشکراون ئەوا خەڵکە گەندەڵ و کۆمپانیا حزبیەکان بەبەلاش بوونەتە خاوەنی ئەم مافە و خۆیان استغلالیان کردوە!
ب. هەر ئەنجامی خاڵی پێشەوە کەواتە ئەو داهاتەی لەو ڕێگەیەوە دێتە کوردستان ( داهاتی عەڕەبەکان لە کڕینی موڵک ) داهاتێک نیە بچێتە باخەڵی خەڵکی ئاسایی٫ بەڵکو دەچێتە سەر حسابی چینی پاوانخواز و نابەرپرسی گەندەڵ و نانیشتمانی. کە ڕێک ئەم داهاتەئیان ( واتە هی عەڕەبەکان) خولێکی تری سوڕانەوەی پارەی حەڕام و گەندەڵیە. بەڵام لەم خولەیان بەشێوەی نیشتمانفرۆشتنی ڕاستەوخۆ دەبێت!
٣. بەم حاڵەشەوە کە عەڕەب ئامادەن ئەم موڵکانە بکڕن یان بەکرێ بگرن کە خەڵکی خۆمان ناتواتێت بیانکڕێت و بەکرێیان بگرێت٫ هەرگیز مانای ئەوە نیە عەڕەب لە وەزع باشیانەو کورد لە وەزع خراپیەتی! تا ئەوە بکرێتە پاساوێک بۆ هەقدان بەوان وە بۆ ئیهانەکردنی خۆمان لەوەی کە ئێمە ڕووت و ڕەجاڵین و ئەوانیش ( عەڕەب ) خانەدان و دەوڵەمەندن! نەخێر دۆخەکە بەتەواوەتی بریتیە لە پڕۆسەیەکی ئیستغلالی نادادپەروەرانە و نا ئەخڵاقیانەو گەمەیەکی قێزەون! بەڵگەی ئەوەشمان لانی کەم دوو خاڵی گرنگە کە هەر یەکێکان بەتەنهاش بەس بوو :
+ عەڕەب لە عێڕاق زۆرینەن و هەر ئێستا پێنج ئەوەندەی کورد زۆرن و ناوچەکانی خۆیان ڕووبەڕووی وشکەساڵی و بێ ئەمنیەتی و بێ خزمەتگوزاری بوەتەوە٫ لەم حاڵەتەدا ئەگەر تەنها کەمێکی زۆر کەمیان بێنە کوردستان هێشتا بەشی ئەوە دەکەن کوردستان پڕ بکەن و دەستی بەسەر دابگرن٫ کە عادەتەن ئەم کەمینە خاوەن پارەو دەوڵەمەندە لە دواکەوتووترین و گەندەڵ ترین وڵاتیش هەر هەن! بۆیە هەرگیز نابنە بەڵگەی ئەوەی کە مادام بەشێکی عەڕەب بە پارەی زۆر دێنە کوردستان ئیتر مانای وایە عەڕەب دەوڵەمەند و خانەدانن! واتە ئەگەر تەنها خێزانی بنەماڵە دزو گەندەڵەکانی دەسەڵاتدارانی عێڕاق بێنە هەرێم هێشتا زۆر زۆرن! مانای ئەم قسەیەش ئەوەیە کە مەسەلەکە تەنها استغلالێکی نادادپەروەرانە و غەزووکارانەیە بەهۆی زۆری ئەوان و لاوازی و کەمی ئێمە.
+ لەگەڵ ئەوەشدا ئایا ئەوە ڕاستە کە عەڕەب بە پارەو داهاتی زۆرەوە دێنە کوردستان؟ ئاخر ئەوە ئەم حیکایەتە گەورەیە کە زۆرترین چەواشەکاری و بێ شعوری تێدایە! چونکە عەڕەب پێش ئەوەی بە پارەو داهاتەوە بێن یەک دنیایان بە ئاوارەیی و دەربەدەری هاتن. بونە سواڵکەر بوونە لەشفرۆش و ڕاقیسە! چونە ناو ئەو خانوە کۆنانەی کە چینی هەزاری کۆمەڵگەی ئێمە بەجێی هێشتبوون! بوونە کرێکاری هەرزان و چوونە ناو ئیشی سەخت و پارە کەمی کشتوکاڵی و بوونە کەنناس ...هتد. کە گەورەترین و بێ وێنەترین زەرەری ئابوریان لە کوردستان داو گەورەترین بێ کاریان درووستکرد و ئەسڵەن بازاڕی کاریان شێواند! ئاخر ئەوە چ کارەسات و ئەکسیەکە کە ئەم لایەنە گەورەی بابەتی هاتنی عەڕەب و ڕۆڵ و کاریگەریە نەرێنەکانی نەبیندرێت و تەنها قسە لەسەر ئەم بەشەیان بکرێت کە دەوڵەمەندن و لە مەتعەمی ڕاقی ناندەخۆن و شوقەو ڤێلا دەکڕن! ئەدی کەوایە بۆ یارمەتی ئەو هەژارانەی خۆیان نادەن کە خەڵکی ئێمە سەدەقەیان پێ دەکەن و بەشە خێری فەقیری کورد دەخۆن!!
٤. لەدوای هەموو شتێک نیشتمان و شوناس و داهاتووی نەتەوەیەک شتێک نیە بە پێوەری ئابووری مامەڵەی لەگەڵ بکرێت؛ واتە گریمان بەهۆی هاتنی عەڕەبەوە داهات ڕژایە کۆمەڵگەو خەڵک خێروبێری زۆریان دەستکەوت (کە هەرگیز ئەوە ڕاست نیە ) هێشتا دەبێت لامان کوفر بێت ئەم خێر و بێر و داهاتە قبوڵبکەین٫ چونکە ئەمە مامەڵەیەکی دۆڕاوانەیەو نیشتمان و شوناسی نەتەوەیی شتێک نیە بکرێت سازشی لەسەر بکەین! بۆ مەگەر هەر لەسەر ئاستی ژیانی کۆمەڵایەتی و تاکەکەسی کەس جورئەتی ئەوەدەکات بەبیانووی پارەو ناچاریەتی٫ ڕەوایەتی بەهەموو مامەڵەیەک بدرێت بەبێ لێپرسینەوەو ڕەچاوکردنی کۆمەڵێک بەها و جەوهەر و هێڵی سوور کە زۆر لە سەروو حەق و حسابی ئابووریەوەن؟ ئەدی چۆن دەبێت بۆ بابەتێکی زۆر گەورەی وەک شوناسی نەتەوەیەکی گەورەو ستەمدیدەو ئایندەی نەوەکانی ئاوا بە ئاسانی بێ باک بین و هەڕاجی بکەین لە مامەڵەیەکی زۆر کورتخایەن و نزم و هیچوپووچ!
٥.سەبارەت بەو خەڵکە ئاساییەش کە وەک نموونەی خاوەنی نامەکەی سەرەوە کە لە فرۆشتنی موڵک بە عەڕەب داهاتێکیان دەستدەوێت٫ ئەوە هچ لەو شیکردنەوەیە تێکنادات کە من کردوەتم٫ چونکە لەلایەک ئەوانە بەشێکی کەمن و بەشە پێشەنگ و زۆرەکەی فرۆشیارانی موڵک کۆمپانیاو وەبەرهێنەرەکان یان دەوڵەمەندەکانن..وە هەروەها ئەو کەسە دیسان بەهۆی کەڵەکەبوونی قیستی زۆر و گرانبەسەرداکەوتنی ئەو شوقەیەوە ئاوا فشاری کەوتوەتە سەر کە هەر لەسەرەتاوە کۆمپانیاو وەبەرهێنەرەکان لەسەربنەمای دەستبەسەرداگرتنی مافی گشتی بوونەتە خاوەنی ئەم موڵکانە و زۆرجار ئاوا بە نرخی زۆر بە کڕیاری ناوخۆیان فرۆشتوەو کڕیاری ناوخۆییش بەهۆی فشاری ئەم نرخ و قیستانەوە ناچاربوە بەپەلە بیفرۆشێت. وە زۆر خاڵی تریش کە هەندێکیان لەخاڵەکانی پێشتر ئاماژەیان پێدراوەو پێویست نیە لێرە ۆووبارە بکرێنەوە٫ بەڵام بەگشتی دەبنە بەڵکەی زۆرو زەوەند بۆ ئەوەی لەهەموو لایەکەوە بسەلمێت کە هاتنی عەڕەب هەر شەڕە و هەر خراپەو هەر کارەساتە بۆ خوددی خەڵکی ئاسایی و بۆ خوددی لایەنی ئابووری کوردستان. چ جای لەڕووی نەتەوەیی و ئایندەییەوە بۆی بڕاوندرێت کە هەر هەزار جار کارەسات و کوفرە!
لەکۆتایی دەڵێم هیوادارم خەڵک و ڕەئی گشتی نەکەونە ژێرکاریگەری ئەم چەواشەکاریانەی لە لایەنی گروپێکی سەر بەدەسەڵات و گەندەڵ و خاوەن بەرژەوەندیەوە پەرەی پێدەدرێت٫ وە نەبێنە بەشێک لەو گوتارە پڕ لە ناڕەسەنی و نیشتمانفرۆشیە..
شیكاریی: دڵزار جه‌بار
