هەریەک لە نەجەف و قوم کۆمەڵێک خەسڵەتی تایبەتیان هەیە
یەکەم، نەجەف له پەراوێزی دونیای شیعەدایە، که بە سنوری دونیای سوننەوەیە، بە تایبەت سوننەی وەهابی سعودی، که لە درێژایی مێژودا هێرشیان کردوەتە سەر ئەو ناوچەیە. بەڵام نەجەف لە بەرامبەر ئەمەدا نزیکبونەوە و کرانەوەی بەرامبەر فیکری سوننی دروستکردوە. بە پێچەوانەی قوتابخانەی قوم. رەنگە کاتێک طوسی حەوزەی لەم شارە کردەوە وەک هەوڵێک بو بۆ بونی مەدرەسەی شیعە لەبەرامبەر سوننەدا.
دوو، قوم له هەناوی دونیای شیعەدایە، ئەم جوگرافیایە کۆمەڵێک کاریگەری بۆ دروست دەکات کە لە نەجەفدا نییە، وەک کاریگەری ناسیونالیزمی ئێرانی، زمان و کەلتوری فارسی، نەزانینی عەرەبی، مامەڵەکردن له سوننەدا وەک کەمینە. لە کاتێکدا لە نەجەف هەمو ئەمانە بە پێچەوانەیە. شیعە، هەست بە کەمینەبوونی دەکات لە ناو زەریایی سوننەدا.
سێ، له هەناوی ئەم ململانێی قوتابخانانەدا ململانێی ناسیونالیزم ئامادەیە. (هەندێک داماو له کوردستان کەوتوونەتە وێزەی ناسیونالیزم، بەبێ ئەوەی بزانن چیە. له زانستی لۆجیکدا یەکێک لە هەڵە زەقەکان ئەوەیە کە شتێک بەهەڵە بکەیتە نوێنەری شتێکی تر و بێتە وێزەیدا. ئەمە له زانستی لۆجیکدا پێی دەڵێن پیاوی پوشین، سترۆمان). شیعەی عێراق لە ژێر کاریگەری ناسیونالیزمی عەرەبیدایە و شیعەی ئێران له ژێر کاریگەری ناسیونالیزمی فارسیدایە.
چوار، بۆیە لای شیعەی ئێران جیوپۆلەتیکی ئێران ئەولەویەتە، بەڵام لای شیعەی عێراق وەها نیە. ئەمەش بەرونی لە ئاراستەی تیولۆژیایاندا ڕەنگی داوەتەوە. شیعەی ئێرانی یان قوتابخانەی قوم زیاتر دونیاگەرایە و سیاسەت بەلایەوە گرنگە. بە پێچەوانەوە شیعەی عێراق زیاتر مەسەلە فیقهیەکان بەلایانەوە جێگای بایەخە. ئەمەش له دو ڕوانگەی زۆر بەهێزەوە خۆدی دەبینێەوە که ولایەتی فەقیه و کپەکانە.
پێنج، ئێستا ئەم ململانێیە زیاتر ڕەهەندی جیوپۆلەتیکی وەرگرتوە کاتێک ئێران و سعودیە هەتا بێت ململانێکەیان چڕ دەبێتەوە، بۆیە دەبێت شیعەی عێراق ببنە بەشێک له ململانێی نێوان ئەم دو وڵاتە. ئەم ململانێیە هەتا بێت چڕتر دەبێتەوە بە چڕبونەوەی ململانێکانی ناوچەکە.
شەش، قوتابخانەی خومەینی نوێیە، هەتا ئێستا نەیاری زۆرە له ناو شیعەدا، بەڵام له جێگایەکی وەک عێراقدا ململانێکە چڕترە له بەر سیمبولیەتی جێگایەکی وەک نەجەف و جێگاکانی تری وەک کوفە، کازمیە، کەربەلا و جێگاکانی تر.
حەوت، هەردو قوتابخانەی نەجەف و قوم ئامانجیان ئەوەیە که شیعە حوکمی عێراق بکات. بەڵام جیاوازیان لەوەدایە که قوتابخانەی نەجەف دیدێکی عێراقیانەی هەیە بۆ عێراق، قوتابخانەی قوم دیدێکی شیعەییان هەیە بۆ عێراق.
هەشت، سەدر کە ئەمڕۆ سەرکردایەتی بەرەی قوتابخانەی نەجەف دەکات، کۆمەڵێک خاڵی لاواز و بەهێزی هەیە لە هەمانکاتدا. گرنگترین خاڵی سەدر بونی جەماوەرەکەیەتی لە بەغدا. پایتەخت له وڵاتێکی ناوەندی وەک عێراقدا گرنگترین جێگایە. ڕەنگە ئەم هۆکارە جیوگرافیەش پاڵنەرێکی تر بێت له زیاتر مەرکەزیکردنی بەغدا، بەو لۆجیکەی دەبێت هەموشتێک له بەغدا بکرێت و بەغدا لە ژێر دەستی مندایە.
هیچ کام له قوتابخانەکان دۆستی کوردنین.
