یادگار عه‌لی
مامۆستای زانكۆ ـ قاهیره
توركیا هەوڵ دەدات پێداچونەوە بە گرێبەستەكانی هاوردەكردنی گازی سروشتی بەئامانجی كەمكردنەوەی نرخەكان بكات، بەتایبەت دوای دۆزینەوە نوێیەكانی گازی سروشتی لە دەریای ڕەش، بۆئەوەش؛ چەندین كارتی فشاری لەبەردەستە و لەپێناو گەیشتن بەو ئامانجە بەكاریان دەهێنێت.
لەوبارەیەوە ماڵپەڕی (نیوز ڕی)- ڕووسی لەزاری (میخائیل كالماتیسكی – ڕۆژنامەنوسی ڕووسی) بڵاویكردوەتەوە، كە زۆرێك لە شارەزایان، پێیانوایە؛ توركیا توانای ئەوەی بۆ پەیدابوە، فشار لە ڕووسیا بۆ پێداچونەوە بەنرخەكانی بەدەستهێنانی گاز بكات، بەشێوەیەك بتوانێت بەداشكاندنی زیاتر گازی سروشتی لە ڕووسیاوە هاوردە بكات.
پسپۆرانی بواری وزە، ڕایان وایە؛ دۆزینەوە نوێیەكەی توركیا لە بواری گازی سروشتی لە دەریای ڕەش، قەبارەیەكی هێندە گەورە نیە بتوانێت هاوكێشەكان ئاوەژوو بكاتەوە و لایەنی ڕووسی ملكەچی داشكاندنی نوێ و زیاتر لە نرخی گازی سروشتی هەناردەكراو بۆ ئەو وڵاتە بكات، بەڵام توركیا كارتی تری هەیە بۆ ئەوەی بگات بەوەی كە دەیەوێت.
مانگی ئابی ئەمساڵ، (ڕەجەب تەیب ئەردۆگان- سەرۆك كۆماری توركیا)، ئاشكرایكرد، وڵاتەكەی گەورەترین كێڵگەی گازی سروشتی لە مێژوودا لە دەریای ڕەش دۆزیوەتەوە، دواتریش ئاشكراكرا كە یەدەگی گازی سروشتی ئەو كێڵگە نوێیە بە (320) ملیار مەتر سێجا دەخەمڵێنرێت.
ئەو ڕۆژنامەنوسە بڕوای وایە خواستێكی بەهێز لە لایەن بەرپرسانی تورك بۆ پێداچونەوە بەگرێبەستی هاوردەكردنی نرخی گازی سروشتی لە ڕووسیاوە دروستبوە، بەتایبەت لە دوای دۆزینەوەی ئەو كێڵگە گازیە نوێیە، بۆئەوەش هەندێك ئاماژە بە ڕووسیا گەیشتوە.
لای خۆیەوە (فاتح دۆڵماز – وەزیری وزە و داهاتی سروشتی توركیا)، ڕایگەیاندوە، گرێبەستەكانی هاوردەكردنی گازی سروشتی لە ڕێگەی ڕووسیاوە، بواری ئەوەی تێدایە گفتوگۆ و ڕاوێژ لە بارەی پێداچونەوە بە نرخی تێدا بكرێت.
هەروەها ئاماژەی بەوەشكردوە كە دۆزینەوەی كێڵگە نوێیەكەی گازی سروشتی لە دەریای ڕەش، وادەكات توركیا ڕەسمی گومركی دابەزێنێت، لەگەڵ كەمكردنەوەی تێچووی هاوردەكردنی گازی سروشتیش لەئێستادا.
لەلایەكی ترەوە، (بەرائەت ئەلبێرق- وەزیری گەنجینە و دارایی توركیا)، ڕایگەیاند، ئەو كێڵگەیەی لە دەریای ڕەش دۆزراوەتەوە، ڕێگە دەدات بەتوركیا بەوەی گاز لە دەرەوە بەنرخێك بكڕێت كە كەمتر بێت لەنرخی پێشو بەڕێژەی (30%).
بەپێچەوانەی باوەڕی بەرپرسە توركەكان، (ئیگۆر یوشكۆف- شیكەرەوەی سندوقی نیشتیمانی ئاسایشی وزەی ڕووسیا)، پێیوایە؛ توركیا زیادەڕەوی دەكات لە هەڵسەنگاندنی چۆنیەتی سودوەرگرتن لەو كێڵگە نوێیەی دەریای ڕەش و لەو چوارچێوەیەدا؛ ئاماژە بەوە دەكات؛ ئەو یەدەگە دۆزراوەی كە بەرپرسانی توركیا ئاماژە بەدۆزینەوەی دەكەن، زۆر گەورە نیە، تەنانەت لە پاش گەشەپێدانی كێڵگەكەش، ناتوانرێت تاوەكو (5 - 7) ساڵی تر سوود لە گازەكەی وەربگیرێت، بۆیە بۆ توركیا باش نیە هەرگیز بیر لە هەنگاوی لەو چەشنە لەگەڵ ڕووسیا بكاتەوە.
هەروەها (ئەلێكسەندەر فرولۆڤ- جێگری بەڕێوەبەری گشتی پەیمانگای نیشتیمانی ڕووسیا بۆ وزە)، پێیوایە؛ تائێستا توركیا هیچ لێكۆڵینەوەیەكی گشتگیری بۆ پرۆژەی دەرهێنانی گازی سروشتی لە دەریای ڕەش نیە، ئەوە بێجگە لەوەی بیرۆكەی ئەوەشی نیە چۆن بتوانێت گەشەش بەو كێڵگەیە بدات.
كارتەكانی فشار
لەبەرامبەردا، (یوشكۆف)، جەخت لەوەدەكاتەوە؛ توركیا كارتی تری لەبەردەستایە كە دەتوانێت وابكات گرێبەستی نوێ بەشێویەكی باشتر بۆ هاوردەكردنی گازی سروشتی ڕووسی ئیمزا بكات، گرنگترینیان؛ دامەزراندنی هێڵی گواستنەوەی گازی سروشتی ئازەربیجان كە سەرباری ئەو پێشهات و گۆڕانكارییانەی بازاڕی جیهانی گازی شل لە جیهاندا بەخۆیەوە بینیوە، لە ساڵی ڕابردوەوە لەڕێگەی (هێڵی بۆری گازی ئەنادۆڵ) كاری لەسەر دەكات.
هەروەها توركیا لە ماوەی ساڵانی ڕابردووشدا؛ توانی سەركەوتو بێت لە كەمكردنەوەی نرخ لە گرێبەستەكانی گاز، بەراورد بەهەر لایەكی تریش، براوە بو لە ململانێی نرخی گازی سروشتی لەگەڵ ڕووسیا.
(ماریا بیلۆفا- شارەزای ئابوری)، ئاماژە بەوەدەكات، لە ماوەی (10) ساڵی ڕابردودا، چەندینجار گرێبەستی هەناردەكردنی گازی سروشتی ڕووسی بۆ توركیا هەموار كراوەتەوە، بۆ نمونە: لەساڵی (2010) بەرێژەی (10%) داشكاندنی تێداكرا، هەروەها لەساڵی (2014) دوای ڕوودانی داكشانی گەورە لە نرخی جیهانی نەوت، كۆمپانیا تایبەتە توركیەكانیش؛ بەپێی ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ كۆمپانیای گازپرۆم هەیانبو، داشكاندنی پێویستیان بۆ ئەنجامدرا.
(بیلۆفا)، باوەڕی وایە؛ بەهۆی دابەزینە بەردەوامەكان لە نرخی نەوت و گازی سروشتی لە جیهان، ڕێگەی تێدەچێت توركیا بتوانێت داشكاندنی تر لەنرخی گازی سروشتی هاوردەكراو لەڕووسیاوە بەدەستبهێنێت.
(ئەلیكسەندەر فرولۆڤ)، ئاماژەی بەوە كردوە، هیچ مەرجێكی پێشوەخت بۆ كەمكردنەوەی نرخی گازی سروشتی هەناردەكراو بۆ توركیا، نەخراوەتە بەردەم مۆسكۆ، بەتایبەت كە لە ماوەی ڕابردودا؛ توركیا كەمكردنەوەی لە نرخی ئەو گازە بۆ كراوە كە لە ڕێگەی (هێڵی بۆری شلی توركی)ـەوە هاوردەی دەكات.
ئەو نوسەرە هێما بەوەش دەكات، لە ئەمساڵدا؛ هەناردەكردنی گازی سروشتی ڕووسی بۆ توركیا بەڕێژەیەكی ئێجگار زۆر دابەزیوە، بەپێی ئامارەكانی دەستەی بازاڕی وزەی توركی تا نیوەی یەكەمی ئەمساڵ تەنها (4.68) ملیار مەتر سێجا هاوردەكراوە، ئەوەش بەراورد بەهەمان ماوە لە ساڵی پێشوتر، بەڕێژەی (41.5%) كەمیكردوە.
بەباوەڕی (یوشكۆف)، هۆكاری سەرەكی كەمكردنەوەی بڕی هاوردەكردنی گازی سروشتی ڕووسیا لە لایەن توركیاوە، بۆ بەرزی نرخەكەی دەگەڕێتەوە بەراورد بەهاوردەكردنی لەهەر وڵاتێكی ترەوە.
(بیلۆفا)، جەخت لەوە دەكاتەوە، لەبەر ڕۆشنایی كەمبونەوەی قەبارەی هاوردەكردنی گازی سروشتی ڕووسی لە لایەن توركیا، هەروەها كۆتایهاتنی گرێبەستی نێوان (كۆمپانیای گازپرۆمی ڕووسی) لەگەڵ (كۆمپانیای بۆتاسی توركی)- حكومی و چەندین كۆمپانیای تری تایبەتی توركیا بۆ هاوردەكردنی هەشت ملیار مەتر سێجا تا كۆتایی ساڵی (2021)، توركیا پێویستی بەپێداچونەوە بەهەندێك لە گرێبەستەكان دەبێت، لەگەڵ درێژكردنەوەی گرێبەستی هەندێكی تریان بەو چەشنەی كەئێستا هەیە.
توركیا زیاتر لە (90%)ـی پێداویستیە نەوتیەكانی لە دەرەوە هاوردە دەكات، بە یەكێك لەو وڵاتانەش ئەژمار دەكرێت كە گرانترین جۆری سوتەمەنی لە ئاستی جیهان بەكاردەهێنێت، بەپێی ئەو ئامارانەش كە بڵاودەكرێنەوە بەهای ساڵانەی هاوردەكردنی سوتەمەنی لە دەرەوە بۆ توركیا بە (40 – 45) ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت.
