شەماڵ بۆکانی
بەرپرسی ناوەندی ستراتیژی هاودەنگی نەتەوەیی کوردستان
لە وڵاتانی بە سیستم کراوی بوارەکانی سیاسی، کۆمەڵایەتی ، ئابووری و فەرهەنگیدا ، ئەوەی مێژوو بۆبەرژەوەندی ئەو وڵاتە تۆمار دەکات، ستراتیژیستەکانی ئەو وڵاتەن، بە تایبەت وڵاتانی زلهێزی خاوەن دارێژەی خۆسەپێنی کۆلۆنیالیستی .
کە وابوو شرۆڤە کردنی سیاسەت بە رووکەشی جیهانی ڕاگەیاندن و شەڕی زێڕینگەری رواڵەتی نێوان دوو باڵی وەک دیموکراتەکان و کۆمارییەکانی ئەمریکا نابێتە پێوەرێکی گشتی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەراست و تایبەت بە کورد تا هەرەمی پاڵنەر دیاری نەکرێت.
دەبێت لەوە تێبگەیین درووشمەکانیان بۆ دەنگەکانی ناوخۆیە ، ئەویش بە پێوەری دەنگی کۆتایی نوێنەرانی ئەو حزبانە دەبێت نەک دەنگی ڕاستەوخۆی هاووڵاتیانی ئەمریکا .
خەڵکی ئەمریکا لە ویلایەتە جیاوازەکان دەنگەکانیان دەدەنە نوێنەری حزبەکانیان ، لە کۆتاییدا ئەوانن دیاری دەکەن کێ سەرۆک کۆمار بێت ، واتە کاریگەری لۆبییەکان لە سەر نوێنەرانی کانیداتۆرەکانی سەرکۆماری دەتوانێت رۆڵ بگێرێت.
بەو بەرچاو روونییە دەبێت بڵێم ، ئەوەی لێرەدا ئامانجی منە ، دوارۆژی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تایبەت کوردە لە سیاسەتی دەرەوەیی ئەمریکادا بۆ ڕێگری لە پەرە ئەستاندنی فکرەی چەپ و ناسیۆنالیستیی بە سیستمی کۆلۆنیالیستی ئیسلامی سیاسی.
واتە بەشی ستراتیژییەتی ئەمریکا و جیهانی سەرمایەداری لە سەر ڕەوتی ئیسلامی سیاسی و مەسیحییەتی سیاسی دارێژراوە و پەرەپێدانی ئیسلامی سیاسی بە دەستی دیموکراتەکان و مەسیحییەتی سیاسی بە دەستی کۆماریخوازەکان بەرێوە دەچێت و سەهیۆنیزم تەیدا باڵادەستە و لۆسفیری دەسەڵاتی ڕاگەیاندن جیهان بەرەوە ئاراستەی ڕێڕەوی لاوەکی دەبات.
بۆ نموونەی پەرەپێدانی ئیسلامی سیاسی، دەتوانین پشتگیری خومەینی لە ساڵی 1979 و لە کار خستنی دەسەڵاتی سەربازی سوپای ئێران لە سەردەمی جیمی کارتێری دیموکرات بیرخۆمان بێنینەوە کە دەگەرێتەوە بۆپلانی ستراتیژی ساڵی 1953.
کەوانەی تێڕامان وەک فەلسەفەی شرۆڤە ،بە سەرنجدان لە توانای دەسەڵاتی دامەزرێنەرو هەمان دەسەڵات بۆ رووخاندنی ئەو بونیادە بۆمان روون دەکاتەوە، هەموو رووخانێک بە مۆرەکانی ناوخۆیی دامەزرێنەر باشتر سەردەگرێت، چونکە کۆدی سەرسووڕهێنەری سەرەکی دامەزراندنی دەسەڵاتێکی ئایدۆلۆژیایی ئایینی سەودایە، کەواتە شارەزای ئەو کۆدە هەمان ئەو کۆدەیە کە دەیروخێنێتەوە.
کەوابوو دیموکراتەکان وەک هەیمەنەی ناوی دیموکراتی و لە هەمانکاتدا دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی ئێران، سیاسەتی پێکەوەهەڵکردنی ڕەوتی هاودەنگی و تەئامولی سیاسی جیهانی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەکگرتووەکاندا چاکتر شارەزان بە شارەزایی لە کۆدی دامەزراندنی کۆماری ئیسلامی ئێران .
ئەوە لە کاتێکدایە لە سەردەمی دەسەڵاتی ( دۆناڵد ترەمپی کۆماریخوازدا ) هیچکات کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و زۆربەی وڵاتانی ناوچەییش لەگەڵ سیاسەتی دڕو خۆسەپێنی ئەمریکادا نەبوون لە دژی ئێران، بۆیە هەم پلانی ( A ) ی لە سەر ڕەوتی نەتەوە دەوڵەتی فەڕەنسی شکستی پێهات و هەمیش لەبەر نەبوونی یەکدەنگی کۆمەڵگەی جیهانی لە گەڵ ئەمریکا، سەرەڕای کەڵەگایەتی ئێران لە ئەمریکا، ئەو وڵاتە نەیتوانی هێزی سەربازی لە دژی بجوڵێنێت کە ڕەنگە خولیای زۆرێک لە سیاسیانی دژبەری ئێران بوو نەک ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی تەنانەت ئەمریکا نەیتوانی هاودەنگی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ درێژکردنەوەی سزای گەمارۆی چەک کڕین و فرۆشتن لەسەر ئێران درێژ کاتەوە.
کاتێکیش باس لە ویستی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی دەکەیین بە کورد و هەموو پێکهاتەکانی ترەوە لە سەر چوارچێوەی مانەوەی جوغرافیایی ئێران هاودەنگن ئەو ویستەش، کوردانی باشوور و باکوور و رۆژئاواش دەگرێتەوە لە چوارجێوەی وڵاتانی عێراق، سووریا و تورکیا، کەواتە بۆمان روون دەبێتەوە لە نەبوونی ویستێکی ستراتیژی سیاسی نەتەوەیی و ناکۆکی ناوخۆیی بە پیلانی بەریتانیا لە هەمانکاتدا ترس لە دراوسێکانی داگیرکەر، شەڕی ئایدۆلۆژیایی چەند جەمسەری بۆتە پێوەری خەباتی ئازادیخوازی کورد و شەڕی جیهانی سەرمایەداری دەکەن لە روانگەی ئایدۆلۆژیایی مەکتەبی و ئایینییەوە .
بۆیەش کورد نەیتوانیوە خاوەن هونەری زانستی سیاسەت و سیاسەتێکی ڕاسیۆنالیستی بن بۆ دۆزی ڕەوای گەلەکەیان و ببنە هاوپەیمانی فەڕەنسا.
بۆ فەڕەنسا، دڵنیام ئەوە پرسیارە لە مێشکی هەرخوێنەرێکدا دێتە ئاراوە خۆ فەڕەنساش ئیستیعمارگەر و خاوەن سیاسەتی کۆلۆنیالە، بێگومان وایە بەڵام تاکتیک لە هونەری سیاسەت زۆر جار دەتوانێت بچیتە بەرژەوەندی ستراتیژەوە.
کەوابوو کاتێک خەباتی کورد خاوەن پرۆسەی نەتەوەیی نییە و چاوی لەوەیە داگیرکەران و کۆلۆنیالیستەکان بە ئاشتەوایی مافی فیدڕاڵی پێبدەن و هەوڵەکانی ڕەوتی نەتەوە دەوڵەتی فەڕەنسا لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا ڕەچاو ناکات و قەناعەتی بە دەوڵەت نەتەوە هەیە، فەڕەنسا بۆ بەرژەوەندی خۆی ڕوو لە ئێران دەکاتەوە.
لەم حاڵەتەشدا بەرێوەبەرانی ستراتیژییەتی ئەمریکا لە سەردەمی دیموکراتەکان، ناچارە روو بکاتەوە رێکەوتنی ئەتۆمی و وڵاتانی 5+1 بە سەرۆکایەتی فەڕەنسا، چونکە کابینەی ترەمپ بە لادانی لە ستراتیژییەتی هاوبەش لەگەڵ فەڕەنسا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بوو بە هۆی لادانی سیاسەتی کلاسیکی فەڕەنسا و جوڵانی هێزی سەربازی و تەسلحاتی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بە مەبەستی ڕێگری لە پلانی سێجەمسەری ترەمپ، بۆریس جۆنسۆن و بنیامین نتانیاهۆ لەبەرئەوەی باڵادەستی خۆی لە ناوچەدا بهێڵیتەوە. نمونەش هەڕەشەی ناوەندی ستراتیژی فەڕەنسا بوو لە سینات کە بوو بە هۆی لێپێچینەوە لە ترەمپ.
ئەوە لە کاتێکدایە نەک گەمارۆکانی کابینەی ترەمپ نەیتوانی ئێران بە چۆک دابێنێت هانی دا بۆ پەرەپێدانی زیاتری چەکی ئەتۆمی و مووشەکی، ئەویش بە برسی کردنی نەتەوەکانی ناو ئێران بەدەستی حکومەتی ئیسلامی و هاوکاتیش شکاندنی هەیبەتی سەربازی ئەمریکا و بەرتەسک کردنەوەی ئازادییەکانی گەلانی ناو ئێران.
هۆکارەکەش ئەوە بوو کابینەی ترەمپ وەها ڕێشمەکراوی سیاسەتی ئێرانیستی ئیسرائیل بووە، ناتوانێت یەک فیشەک لە ناوخاکی ئێراندا بتەقێنێت، چوونکە لە پلانی A ی رۆژهەڵاتی ناوەراستی، هەر جووڵەیەکی سەربازی لە ناو خاکی ئێراندا، دەبوو بەهۆی دابەشبوونی ئێران .
ئەوەش ویستی کابینەی ترەمپ و بەریتانیا و ئیسرائیل نییە و دەبوو پلانی ( B ) بێتە کایەوە بۆ داڕمانی وڵاتانی عەرەبی و تایبەت سوننەکان بۆ ئەوەی پێملی پەیمانی سەدەی ئیبراهیمی ئیسرائیل و ئەمریکا بن و ئێران وەک ڕابردوو بە دڕی و بە دەسەڵاتی سەربازی و ئایدۆلۆژیایی شیعیزمی وەک خۆی بهێڵنەوە.
ڕەنگە بەپێی کات، ئەوە ویستی سیناتی ئەمریکا نەبووبێت، بۆیەش لە ماوەی سەرۆکایەتی خۆیدا، ترەمپ لە رێگەی ئەنجوومەنی پیرانەوە چەندین بڕیارێکی لەسەر رۆژئاوای کوردستان و باشوور هەڵوەشایەوە و چەندین بەرپرس لە کابینەکەیدا دەستیان لە کار کێشایەوە بەڵام لۆسفیرەکانی دەسەڵاتی ڕاگەیاندنی جیهانی بە گۆڕینی بڕیاری کوت و پڕی ترەمپ ناویان دەبرد.
ئەوە هاوکاتە لەگەڵ پلانی جووەکانی ناو فەڕەنسا بۆ بەلاڕێدابردنی کۆمەڵگەی ئیسلامی و هاندانی موسوڵمانان و بە تایبەت ئیسلامی سیاسی لە دژی فەڕەنسای خاوەن پرۆسەی نەتەوە دەوڵەتی رۆژهەڵاتی ناوەراستی کە " کورد " لەو پرۆسەدا بەپێی رێژەی حەشیمەت و جیوگرافیای پێکەوە لکاوی نەتەوەیی رۆڵ و سەنگی تایبەتی دەبێت.
لای هەمووشمان روونە هەڵوێستی 50 ساڵەی ڕابردووی حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی فەڕەنسا دەرحەق بە کورد چۆن بووە و چۆن لە ئێستاشدا بەرەی داهاتووی خۆی رووناک دەکاتەوە لەسەر مافی کورد و جوغرافیای کوردستانی مەزن لە وانەی قوتابخانەکانیدا وەک بە شی پێناسەی مێژوویی .
هەرچەند چاوپۆشی لە بەرژەوەندییەکانی فەڕه‌نسا ناکرێت و تەنها لە بەر چاوی جوانی کورد نییە بەڵام لە نێوان خراپ و خراپتردا هونەری سیاسەت بڕیاردەر دەبێت، کە ئەویش تاکی کورد دەیزانێت و سەرکردایەتی سیاسی حزبەکانی هەر چوارپارچە خۆی لیبێبەری دەکەن تەنها بۆپاراستنی مافی بازرگانی.
کەوابوو کاتێک سەرکردایەتی سیاسیی ئەحزابی کوردی، گەلی کورد و خەباتەکەی بە پێناسەی ئێرانی و عێراقی و سووری و تورکی پێناسە دەکەن، کۆمارییەکان باشتر دەتوانن رۆڵ بگێڕن لەسەر ویستەکانی پێناسەی مافی مرۆڤ و پێمل بوونی داگیرکەرەکانی کوردستان بە مافە سەرەتاییەکانی کورد لەو وڵاتانەدا.
ئەو ویستەش تا ساڵی 2025 و کۆتایی ڕێکەوتنی ئەتۆمی ئێران بەردەوام دەبێت، ئیتر ئەو کات، ئەوە دیموکراتەکانن بڕیار دەدەن چۆن لەگەڵ فەڕەنسا بۆ جارێکی دیکەش هاوبەشی پرۆسەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست بن، چونکە لە ماوەی چوار ساڵی داهاتوو ئەگەر جۆ بایدن بگاتە سەرۆک کۆماری، لە دژی دەرچوونی کابینەکەی ترەمپ لە رێکەوتنی ئەتۆمی، دڕ بە رێکەوتنی سەدە دەدات، ئەویش بەپێی توانای ئەو لۆبیانەی لە ناو ئیسرائیلدا دوو دەستەن و بەشێک پێیانوایە بە گشتی دەبێت ڕێگا نەدرێت، ئیسلامی سیاسی و مەسیحی سیاسی کە ڤاتیکان ئاراستەیان دەکات بگەنە دووپاتەی جەنگی خاچەکان، رێک هەمان ئامانجی سەرچاوەکانی پرۆتستانەکانی ناسیاسی و ئیسلامی ناسیاسی .
کەوابوو بەپێی تێگەیشتنی نهێنی لە چۆن هێنانە سەرکاری کۆماری ئیسلامی ئیڕان لە نێوان فەڕەنسا و دیموکراتەکان، جیا لە ڕەوتی شیعیزمی بەریتانی کە بەلای منەوە رەوتێکی جیاوازی ناو دەسەڵاتی ئەمرۆی ئێران پێک دێنیت، رێکەوتی ئێکسپایەربوونی کۆماری ئیسلامی ئێران دیموکراتەکان دیاری دەکەن بەپێی ئەرکی دابەشکراو نەک کۆمارییەکان، ئەویش دەکەوێتە کۆتاییەکانی پلانی (B ) لە دوای کۆتایی ڕێکەوتنی ئەتۆمی ئێران و فەڕەنسا لە ساڵی 2025.
کەوابوو کورد با شەڕی ئایدۆلۆژیایی دەستکردی و ئایینی ڕابگرێت و نەبێتە کەوا سووری بەرلەشکر، ئیتر کوشتاری زیاتر و بەفیرۆدنی خوێنی لاوانی کورد بۆ چی کاتێک خاوەن ستراتیژی نەتەوەیی نەبن
